شناختی تازه از سیدمصلح الدین مهدوی

سید مصلح الدین مهدوی اصفهان شناس، نویسنده، پژوهشگر، تاریخ نگار، محقق، مدرس، مولف و سرگذشت نگار ایرانی به سال 1294 در اصفهان چشم به جهان گشود و در چهاردهم تیر سال 1374 در سن هشتاد سالگی در همین شهر دیده از جهان فروبست.

دوران ابتدایی را در مدرسه اقدسیه و مدرسه گلبهار گذراند و آن گاه برای دوره دبیرستان وارد مدرسه سعدی شد.

در کنار دبیرستان، علوم اسلامی را در مدرسه صدر اصفهان دنبال کرد.

از استادان او می توان به ملامحمد همامی، حاج میرزا محمدباقر امامی، آقا کمال الدین خوانساری، شیخ عبدالوهاب زاهدی، سیدحسن مدرس هاشمی، میرزا محمدعلی معلم حبیب آبادی، محمدحسن داورپناه (قاضی عسکر)، سیدصدرالدین کوپایی، محمدحسین فاضل تونی، محمدعلی جبل عاملی، سیدحسن حکیمی ها، سیدمحمود گلستانه، سیدابوالقاسم بدری، محمد کیوانفر، سیدمحمدحسین شوندی، اسداللَّه ایزدگشسب، نصیرالدین خواجوی نوری، ابوالقاسم زفره ای، عباس شیدا، عبدالحسین قدسی، سیدعلی زنجیره فروش، سید آقاجان نوربخش، محمدعلی کرمانی، عسکر، سید علی اصغر مدرس برزانی، محمدعلی مدرس دزفولی اصفهانی، حاج آقا رحیم ارباب، اشاره کرد.

وی از آیات عظام آقابزرگ تهرانی، سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، میرسیدعلی علامه فانی، سیدمصطفی صفایی خوانساری، محمدعلی اراکی، سیدضیاءالدین علامه، محمدباقر کمره ای، سیدمحمد شیرازی، سیداسماعیل هاشمی، سیدمحمدعلی موحد ابطحی و سیدمحمدعلی روضاتی صاحب اجازه روایت بود.

به سال 1315 به تهران مهاجرت کرد و تحصیلات خود را در دانشسرای عالی پی گرفت و از محضر بزرگانی چون سیدمحمدکاظم عصار، بدیع الزمان فروزانفر، احمد آرام، عباس اقبال آشتیانی و دکتر رضازاده شفق بهره برد.

پس از این خدمت نظام وظیفه را در اصفهان بود. به سال 1331 به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس در دبیرستان های تهران و اصفهان روی آورد.

او در طی شش دهه فعالیت در عرصه تراجم نگاری، مدخل های جدید را فراروی پژوهشگران گشود. به جرات می توان گفت که اگر همت او نبود، اکنون از سرگذشت بسیاری از مفاخر و بزرگان، آگاهی نداشتیم.

حتی امروز نیز حجم عظیم فیش ها و یادداشت های او، کارش را در حد و اندازه مؤسسات و دستگاه های عریض و طویل اداری با بودجه های کلان هزینه مطرح می کند.

در آذرماه 1373 در سالن اداره برق اصفهان مراسم بزرگداشتی برای او برپا شد. استاد چند ماه درگذشت و در تکیه مهدوی در تخت فولاد اصفهان به خاک خفت.

کتاب های چاپ شده استاد مهدوی

ابطال الصفا فی ذکر اسماء الشهدا، ترجمه عدنان طهماسبی، زیر عنوان یاران باوفای حسین (ع)، اصفهان: گل بهار، چاپ اول 1375، 210ص، وزیری.

ارمغان اصفهان در شرح حال علامه بهبهان، [اصفهان: حسینیه عمادزاده، چاپ اول 1395ق ]، 64ص، وزیری، مصور. شرح حال آیت الله العظمی میرسیدعلی موسوی بهبهانی (1304 - 1395ق) است.

اصفهان دارالعلم شرق، با تصحیح، تحقیق و اضافات محمدرضا نیل فروشان، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل وابسته به سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول 1386، 386ص، وزیری، جدول، کتاب نامه: ص 383 - 386، هم چنین به صورت زیرنویس. معرفی 185 مدرسه از مدارس دینی اصفهان است.

اعلام اصفهان، با تحقیق و اضافات غلام رضا نصراللهی، به ویرایش نگارنده، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل وابسته به سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول 1386، ج 1، 660ص، وزیری؛ ج 2، 928ص، وزیری. برگرفته از دوازده دفتر مؤلف و فیش ها و یادداشت های پراکنده او که خود مرحوم مهدوی گاه آن را مردان نامی اصفهان و گاهی رجال اصفهان نامیده است. تاکنون دو جلد از آن انتشار یافته و انتظار می رود دست کم به پنج جلد برسد. جلد نخست، شامل تراجم اعلام اصفهان که نام آن ها با «آ» و «الف» آغاز می شود، از شرح حال «آدم مدینی» شروع، و به «ایوب قرشی» ختم می شود، ترتیب بر اساس الفبای نام مشاهیر.

بیان المفاخر، اصفهان: کتابخانه مسجد سید (ش 9)، چاپ اول 1368، 2ج (410 + 415ص)، وزیری، مصور. شرح حال سیدمحمدباقر حجت الاسلام شفتی و خاندان او است.

تاریخچه ارزنان و مقبره علیا جناب زینب خاتون معروف به زینبیه، اصفهان: اداره کل اوقاف و امور خیریه اصفهان، چاپ اول 1375، 61ص، رقعی، کتاب نامه: ص 56 - 57.

تاریخچه شهر سامرا و زندگی عسکریین (ع)، به همراه وقف نامه و تاریخچه ساختمان حمام و حسینیه در سامراء و شمه ای از زندگانی و آثار آیت الله العظمی حاج آقاحسین بروجردی، اصفهان: چاپ خانه فردوسی، 1381ق، 227ص، وزیری، مصور، جدول. تاریخ سامرا: 3 - 86؛ زندگانی امام هادی (ع): 87 - 94؛ زندگانی امام حسن عسکری (ع): 95 - 106؛ زندگانی آیت الله بروجردی: 107 - 195؛ بیلان و تاریخچه ساختمان حمام و حسینیه شهر سامرا که به امر آیت الله بروجردی بنا شده است به قلم ابوالقاسم کوپایی: ص 196 - 227.

تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر یا بیان سبل الهدایة فی اعقاب صاحب الهدایة، [بی جا:] نشرالهدایة، چاپ اول 1367، 3ج (546 + 463 + 399ص)، وزیری، مصور. درباره اعقاب شیخ محمدتقی رازی صاحب هدایة المسترشدین یعنی خاندان نجفی مسجدشاهی در اصفهان است. فهرست اعلام این سه جلد به عنوان جلد چهارم به دست استاد مرتضی تیموری فراهم شده ولی به چاپ نرسیده است.

تذکره شعرای معاصر اصفهان، اصفهان: کتاب فروشی تایید، 1334، 568ص، وزیری، مصور، کتاب نامه: ص 568. با حضور در انجمن های ادبی، شرح حال و نمونه اشعار 486 نفر از شاعران اصفهان و حومه را از 1350ق تا زمان چاپ کتاب، گرد آورده است.

تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان: ثقفی، [چاپ اول ] 1348، کد + 602ص، وزیری، مصور، کتاب نامه به صورت زیرنویس؛ به تصحیح محمدرضا نیل فروشان و رحیم قاسمی، اصفهان: گلدسته، چاپ اول 1384، 2ج (1144ص)، وزیری، مصور. شرح حال بیش از دوهزار تن از مشاهیر اصفهان در 1066 عنوان، ترتیب بر اساس الفبای نام کوچک مشاهیر.

تعلیمات دینی، 5ج، وزیری، برای تدریس در دبیرستان ها، با همکاری دیگران.

خاندان شیخ الاسلام اصفهان، اصفهان: گل بهار، چاپ اول زمستان 1371، 248ص، وزیری، مصور، کتاب نامه: ص 235 - 237. تاریخ چهارصد ساله خاندان شیخ الاسلام از محقق سبزواری تا دکتر علی شیخ الاسلام را بررسی کرده است.

رجال اصفهان یا تذکرةالقبور، اصفهان: ثقفی، [چاپ اول ] 1328، یو + 260ص، رقعی، مصور. تعلیقات مهدوی، عبدالحجت بلاغی، مرعشی نجفی و معلم حبیب آبادی بر کتاب ملاعبدالکریم گزی (1260 - 1339ق) است که پیش تر به صورت مستقل نیز چاپ شده بود. اصل کتاب، شامل شرح حال نزدیک به صدتن از مشاهیر اصفهان می شود، مرحوم مهدوی شمار شرح حال ها را به هفت صد رسانده است.

رسالة فی اعجاز القرآن، نوشته سیدمحمدحسن موسوی یزدی، به کوشش سیدمصلح الدین مهدوی، تهران: [بی نا]، 1365ق، 32ص.

زندگی نامه علامه مجلسی، اصفهان: حسینیه عمادزاده، 1395 - 1401ق، 2ج، وزیری؛ به ویرایش علی اکبر مهدی پور و تعلیقات آیت الله سیدمحمدعلی روضاتی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول 1378، 2ج (404 + 568ص)، به مناسبت همایش بزرگداشت علامه مجلسی در اصفهان. به صورت مفصل به زندگی، خاندان، استادان، 181 تن از شاگردان، و نام آوران مدفون در بقعه علامه محمدباقر مجلسی و پدر بزرگوارش پرداخته شده است.

لسان الارض یا تاریخ تخت فولاد اصفهان یا سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان، اصفهان: انجمن کتابخانه های عمومی، چاپ اول 1370، [271]ص، وزیری، مصور، کتاب نامه: ص [247 - 250].

عطیة الجواد (ع)، اصفهان: حسینیه و دارالشفاء حضرت جوادالائمه، چاپ اول 1366، 158ص، وزیری. جلد یازدهم از مجموعه کلمات قصار معصومین (ع) است که به شرح زندگانی حضرت امام محمد تقی (ع) و ترجمه و شرح کلمات قصار منقول از آن حضرت می پردازد.

مختصری از تاریخچه محله خواجو و وقف نامه حمام شریف، [اصفهان: چاپ خانه محمدی ]، چاپ اول 1345، 120ص، وزیری، مصور.

مزارات اصفهان، با تصحیح و اضافات اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان (ش 340)، چاپ اول 1382، چاپ دوم 1384، 563ص، وزیری، مصور (رنگی)، کتاب نامه: ص 482 - 500؛ هم چنین به صورت زیرنویس، فهرست اعلام.

مشاهیر زنان اصفهان، به کوشش محمدحسین ریاحی، اصفهان: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، چاپ اول آبان 1375، 276ص، وزیری، مصور، کتاب نامه: 269 - 276؛ هم چنین به صورت زیرنویس.

یادنامه فقیه اهل بیت عالم ربانی، عارف الهی آیت الله سید بحرالعلوم میردامادی (1345 - 1411ق)، به همراه رساله سیر و سلوک معظم له، اصفهان: مهدیه میرداماد، 1412ق / 1370، 111 + 14ص، وزیری، مصور، کتاب نامه به صورت زیرنویس.

آثار دست نویس

اربعین، در ذکر چهل حدیث درباره علماء.

اربعین در فضائل امیرالمؤمنین (ع).

ارشاد الناس، شرح حال شیخ عباس مصباح دستگردی.

اشعری های قم و اصفهان.

اعراب کلمات مشکله قرآن مجید.

امام زادگان اصفهان و توابع.

انیس الفارغین، جنگ اشعار و متفرقات.

بهشت و جهنم.

به یاد کربلا.

تاریخ تشیع اصفهان و زندگانی حافظ ابونعیم محدث اصفهانی.

تاریخ کاظمین.

تحفة السفر، سفرنامه به خوانسار، گلپایگان، خمین و سلطان آباد و شرح حال دانشمندان آن نواحی، نگارش در 1359ق.

تذکره شعرای اصفهان (متقدمین).

الحائریون، مدفونان در کربلا و منسوبان به کربلا.

الحجة البالغه، احادیث در فضائل علی و اهل بیت (ع) از کتب اهل سنت (تاریخ الخلفاء سیوطی، میزان الاعتدال و ذکر اخبار اصبهان).

جغرافیای اصفهان، برگرفته از کتاب ذکر اخبار اصفهان.

خاندان ترکه اصفهان (آل ترکه).

خاندان خجندیان (آل خجند) و محدثان شافعی اصفهان در قرن های پنجم و ششم.

خاندان شفروه اصفهان.

خاندان میرداماد.

خاندان نصیری طوسی اصفهان.

خوانین بختیاری.

روزنامه نگاران و روزنامه های اصفهان.

شجره طیبه یا سادات اصفهان.

شرح حال آقا سیدابوالقاسم دهکردی.

شرح حال آقا سیدمحمدباقر درچه ای.

شرح حال ثقةالاسلام کلینی.

شرح حال جهانگیرخان قشقایی.

شرح حال حاج شیخ جعفر شوشتری.

شرح حال حاج میرزا یحیی  مستوفی بیدآبادی.

شرح حال حاجیه خانم امین (بانوی ایرانی).

شرح حال خواجه نصیرالدین طوسی.

شرح حال دانشمندان قمیشه اصفهان، ناتمام.

شرح حال سادات بهشتی اصفهان.

شرح حال سادات دست غیب شیراز اصفهان.

شرح حال سیدابوالحسن مرتضوی کرونی.

شرح حال سیداسماعیل صدر.

شرح حال سیدمحمد نجف آبادی.

شرح حال شیخ مفید.

شرح حال ملامحسن فیض.

شرح حال ملا محمدحسین فشارکی.

شرح حال میرزا علی آقا شیرازی.

شرح حال میرسیدحسن روضاتی.

شرح حال میرسیدعلی مجتهد نجف آبادی.

شرح حال و کلمات قصار چهارده معصوم (ع)، چهارده جلد که جلد یازدهم آن زیر عنوان عطیة الجواد (ع) به چاپ رسیده است.

صحیفه جوادیه یا صحیفة الجواد (ع). مجموعه دعاهای منقول از حضرت جواد الائمة (ع).

فدک و سیر تاریخی آن.

قرآن در احادیث، مجموعه احادیث با موضوع قرآن.

کتاب شناسی قرآن مجید.

کتاب هایی که خوانده ام.

کلمات المعصومین (ع)، گفتار معصومان در صد موضوع.

گنجینه، مجموعه کشکول مانند شامل مطالبی در تاریخ و ادب.

گوهر گران بها در ماده تاریخ وفیات علما و شعرا.

مجموعه موضوعی آیات قرآن، هفتاد موضوع.

مردان نامی اصفهان که اکنون با نام اعلام اصفهان منتشر می شود.

المستبصرین، در شرح حال دانشمندان غیر مسلمان و یا سنی که شیعه شده اند.

معاریف اصفهان، نسخه تایپی کتابخانه شخصی دکتر لطف الله هنرفر، بدون شماره.

منطق و فلسفه.

وفیات الاعوام (وفیات الاعلام)، نام بزرگان علم و حکمت بر حسب سال وفات آن ها.

مقالات او چندان پرشمار نیستند مطلبی در مجله نور علم، مطلبی در روزنامه رسالت و چند مقاله در هفته نامه نوید اصفهان.

فهرست منابع

مصاحبه استاد مهدوی با رادیو سراسری جمهوری اسلامی ایران، برنامه سیمای فرزانگان.

مصاحبه استاد مهدوی درباره شیخ علی یزدی، هفته نامه ندای یزد، تابستان 1369.

مصاحبه استاد مهدوی با فصل نامه تاریخ و فرهنگ معاصر، زیر نظر سیدهادی خسروشاهی و رسول جعفریان، قم: بخش تاریخ مرکز بررسی های اسلامی، چاپ اول مهر 1370، ج 1، ص 211 - 227؛ همان، اصفهان یا دارالعلم شرق، با تصحیح، تحقیق و اضافات محمدرضا نیل فروشان، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، چاپ اول 1386، ص 346 - 366.

زندگی نامه خودنوشت، گاه نامه آیین فرزانگی، به ویرایش محمود حسن نژاد، اصفهان: اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، چاپ اول بهار 1371، ج 1، ص 109 - 113.

محقق، جواد، «یاد ماندگار: گفت وگو با سید مصلح الدین مهدوی پژوهشگر غیور تاریخ و فرهنگ اصفهان»، مجله رشد معلم، ش 97، دی 1372، ص 4 - 11؛ همان، چاپ در یاد ماندگار (گفت وگوهای جواد محقق با معلمان صاحب نام ایران)، تهران: مدرسه، چاپ اول تابستان 1378، ص 153 - 166.

سایت مرکز اصفهان شناسی و مرکز ملل.

انصاری، قمی، ناصرالدین، «درگذشت دانشمند فقید استاد سیدمصلح الدین مهدوی»، دوماه نامه آیینه پژوهش، س 6، ش 32، خرداد و تیر 1374، ص 111 - 113.

خلیلیان، حمید، «یادمان آیینه فرهنگ اصفهان»، فصل نامه فرهنگ اصفهان، س 11، ش 36، تابستان 1386، ص 55 - 71.

«استاد سیدمصلح الدین مهدوی»، فصل نامه فرهنگ اصفهان، س 1، ش 1، پاییز 1374، ص 95 - 96.

«برگزاری مراسم اولین سالگرد درگذشت استاد مهدوی»، هفته نامه نوید اصفهان، س 9، ش 409، 30 خرداد 1375، ص 4.

ریاحی، محمدحسین، «خاموشی استاد سید مصلح الدین مهدوی»، ماه نامه کیهان فرهنگی، س 13، ش 126، فروردین و اردیبهشت 1375.

همو، «طلایه دار تاریخ نگاری اصفهان در عصر حاضر»، ویژه نامه همشهری، 25 مرداد 1374.

معتمدی، اسفندیار، اصفهان، مدارس نوین و مفاخر آن، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، چاپ اول تابستان 1386، ص 214 - 222.

نصراللهی، غلام رضا، «غروب غم انگیز محقق سترگ استاد مهدوی (ره)»، هفته نامه نوید اصفهان، سال 8، ش 357، 14 تیر 1374، ص 3.

همو، «یادکردی از سیدمصلح الدین مهدوی»، ماه نامه کیهان اندیشه، ش 61، مرداد و شهریور 1374، ص 185 - 186.

همو، «اولین سال هجران، یادی از زنده یاد استاد حاج سیدمصلح الدین مهدوی»، هفته نامه نوید اصفهان، س 9، ش 409، چهارشنبه 30 خرداد 1375، ص 4.

همو، مقدمه اعلام اصفهان، به ویرایش نگارنده، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، چاپ اول 1386، ج 1، ص 23 - 48.

گلزار مشاهیر، زندگی نامه درگذشتگان مشاهیر ایران، مریم آقاشیخ محمد و سعید نوری نشاط، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول 1377، ص 349 تا 350.