حمام علیقلی آقا

خواجه ها فرزندی نداشتند و بنابر قوانین آن دوران، تمام اموال خواجگان پس از مرگ به شاه می رسید. بنابراین شماری از این خواجگان که وارثس نداشتند، اموال خود را در زمان حیات، صرف امور عام المنفعه می کردند.

علیقلی آقا یکی از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بود که مجموعه مسجد، بازارچه، مکتب خانه، زورخانه و حمام علی قلی آقا را بنا کرد.

ساخت حمام علی قلی آقای اصفهان به سال 1122ق آغاز شد و به سال 1125 به انجام رسید.

حمام علیقلیآقا یک حمام دو قلو است، یک حمام بزرگ برای مردان و یک حمام کوچک برای زنان با دو در جداگانه. هریک از این حمام ها از سربینه آغاز می شود و به گرمخانه می انجامد.

گرمخانه فضایی است مستطیل شکل با فضاهایی به نام خلوت برای شست و شوی بزرگان. مردانه و زنانه مجاور یکدیگر طراحی شده اند تا گرمای کم تری هدر شود.

سربینه جایی است که افراد، لباس خود را در می آوردند و پس از آن وارد گرم خانه می شدند.

پس از حمام کردن نیز از گرم خانه به سربینه می آمدند و استراحتی می کردند و آرام آرام بیرون می رفتند که سرما نخورند.

میان در، فضایی است که سربینه را به گرم خانه، آبریزگاه و نوره کش خانه متصل می کند، زوایای میان در باعث می شد که گرمای حمام بیرون نرود و سرمای بیرون داخل نیاید.

در سربینه زنانه هرکس هرجا دوست داشته می نشسته است. اصطلاح حمام زنانه نیز حکایت از همین در هم و بر همی دارد.

ولی در سربینه مردانه هرکسی جایگاهی داشته، سید رو به قبله می نشسته است تا ذکر و دعا بخواند و هرگاه خواست نمازی نیز بگزارد.

البته خان و بزرگ محله اگر می آمد به کلی حمام را خلوت و قرق می کردند. همین خان بود که هزینه های حمام را تامین می کرد وگرنه افراد مجبور به پرداخت هیچ پولی نبودند.

استاد حمامی کف دست افراد گلاب می ریخت و یا خشکبار می ریخت و آن ها گاه پول کمی به عنوان انعام به او می دادند.

استاد حمام زنانه اوقات بی کاری را به ریسندگی می گذراند.

سربینه مردانه هشت ضلعی است. در زیر سکوهای سربینه حفره هایی را می بینیم که لباس و کفش را درآن می نهاده اند.

پیش از ورود به هر سکو حوضچه ای است که با آب آن وضو می گرفته اند.

در میان سربینه، سنگابی دیده می شود که در آن شربت می ریخته اند.

خزینه زنانه پایین می رود به عکس خزینه مردانه که پلکانی به سمت بالا دارد.

در گوشه های خزینه فضای خلوت را می بینیم که هرکسی می توانسته است آن جا به صورت خصوصی استحمام کند.

چال حوض، فضایی همانند استخرهای امروزی در حمام مردانه قرار داد. آب خزینه گرم بوده و آب چال حوض سرد. آن بالا هم شاه نشینی دارد برای تماشا. کاشی های این شاه نشین برجسته و منحصر به فرد است. این سو تر ایوانی است برای شیرجه و پرش به داخل آب. فواره های زیبایی نیز در میان ستون های چال حوض دیده می شود.

در جوار حمام، دالان گاورو و چاه و حوض بزرگی دیده می شود.

با حرکت گاو، آب از چاه بیرون می آید و آب با لوله های سفالی موسوم به تنبوشه به خزینه ها و حوض های مختلف حمام می رود.

تون حمام که همان آتشدان و انبار سوخت حمام است پشت خزینه قرار دارد. سوخت حمام ها در قدیم خار و بوته، فضولات حیوانات و زغال گلوله شده بوده و در این اواخر از زغال سنگ و نفت نیز استفاده می شد.

صفحه ای به نام تیان که از آلیاژ مخصوص ساخته شده بود در کف خزینه قرار داشت. تیان حرارت می دید و حرارت خود را به سنگ کف خزینه انتقال می داد. دود آتشدان نیز به مجراهایی در کف گرمخانه به نام گربه رو هدایت می شد و محیط گرمخانه را گرما می بخشید. با ریختن آب سرد به روی زمین، بخار بلند می شد، همانند سونای بخار.

سقف حمام گنبدی شکل بود و باعث می شد که سقف چکه نکند.

در سقف، شیشه هایی به نام جامخانه قرار دارد که نور از آن ها به درون می تابید، ولی کسی نمی توانست از پشت بام درون حمام را ببیند. این حباب ها همچون کاربراتور عمل می کرد و در هر فصل آن ها را تنظیم می کردند.

چون گچ با آب و رطوبت سازگار نیست، دیوارها آهک بری شده اند. تزیننی که در سرتاسر حمام دیده می شود، طرح سبیل یا بازوی شاه عباس بزرگ است.

حمام علی قلی آقا در سال های اخیر به همت مردم اصفهان مرمت شد و هر روزه پذیرای بازدید کنندگان است.

این مطلب را می توانید به عنوان تحقیق دانش آموزی یا پروژه دانشجویی در رشته های معماری و گردشگری عرضه کنید.