آلفونسو آلبوکرک دریاسالار پرتغالی به سال 1507 میلادی به جزیره هرمز تاخت. مردم به مقاومت پرداختند ولی چون سلاحی نداشتند خیلی زود سرکوب شدند.
آلبوکرک (1453 تا 1515م) فرمان داد تا دژهایی در سرتاسر مستعمرات جدید برپا شود تا موقعیت پرتغالی ها را پاس بدارد.
این قلعه ها با هدف نظارت بر تنگه هرمز و حفظ منافع پرتقال در منطقه با پلان چهار ضلعی نامنظم، دارای دیوارهای به قطر حدود سه و نیم متر و برج هایی به ارتفاع دوازده تا هفده متر در چهار گوشه قلعه است. ازجمله دژهای پرتغالی ها می توان به قلعه قشم، کنگ، عمان، راس الخیمه و لارک اشاره کرد.
اما قلعه هرمز از همه این ها مشهورتر است که به دست مردم هرمز و همراهی برده های پرتقالی در منتهی الیه دماغه شمالی جزیره هرمز و در ساحل دریای خلیج فارس برپا شد.
بنا شد. معماری قلعه برگرفته از معماری اروپا در اواخر دوران قرون وسطی با الهام از قلعه های ایرانی است.
استحکامات قلعه از سوی خشکی بسی محکم تر از استحکامات از سوی دریا است، برای این که در برابر قیام مردم پایداری کند.
قلعه پرتغالی های هرمز شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق های سربازخانه، زندان، کلیسا و تالار است. یک برج در میانه و دو برج در کنارها دیده می شود. مقر فرماندهی نیز در دو طبقه بر کل بنا نظارت دارد.
کلیسای قلعه پرتقالی ها در هرمز در طبقه زیرین ساخته شده است. این کلیسای بزرگ و باشکوه هشت ستون حجیم دارد. ستون ها دارای دو ردیف ستون های سنگی دایره ای شکل با قوس های زیبایی از سنگ های مرجانی تراش خورده است.
آب انبار کوچک و بزرگ هر دو دایره ای شکل هستند. آب انبار بزرگ شش ستون دارد. طاق آب انبار یادآور طاق مهندسی اواخر دوره گوتیگ است.
آب انبار کوچک، تازه است و پیش از این اتاق بوده.
اتاق های اطراف قلعه همگی طاق های گهواره ای دارند.
یک سنگ قبر به زبان لاتین با تاریخ 1589 و چهار سژنگ قبر به زبان فارسی، چهار عراده توپ و سنگ های گلوله ای نیز در قلعه به چشم می خورد.
سنگ ها را با منجنیق پرتاب می کرده اند. یک عراده توپ نیز در دیوار کار شده است.
قلعه هرمز زمینی به طول دویست و شصت و عرض صد و هفتاد و شش متر دارد. مصالح آن چوب، سنگ های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی است و در چهار دوره مورد مرمت قرار گرفته و استحکام بخشی شده است.
به سال 1623 میلادی قلعه پرتقالیها در هرمز به دست امام قلی خان سردار صفوی افتاد و بار دیگر هرمز به نقشه ایران پیوست.
برای آشنایی با عظمت دلاوری های نیاکانمان لازم است که شما نیز سفری به جزیره هرمز داشته باشید. در این سفر زن ها جیغ می کشند و بچه ها گریه می کنند، آب شور به دهان فرو می رود و کام را تلخ می کند و نمک دریا چشم را مختل می سازد. این برای زمانی است که دریا آرام باشد، هنگام طوفان هیچ کس حاضر به طی کردن این مسافت نیست. حتی قایق رانان هرمز اگر هوا نامساعد باشد چندین شبانه روز در بندرعباس می مانند و به جزیره باز نمی گردند. حال امام قلی خان با امکانات چهارصد سال پیش به این جا آمده و پرتغالیها را بیرون کرده است.
بنایی به سبک قدیم به یاد شهدای گمنام ایرانی در کنار قلعه برپا شده است.
در سال های اخیر دولت پرتقال از ایران خواست تا قلعه هرمز را مرمت کند ولی از سوی مقامات پذیرفته نشد.
حال، قلعه به دست مرمت گران ایرانی اندکی تعمیر شده و یکی از برج ها دفتر میراث فرهنگی است. نورپردازی نیز قلعه را در شب ها جلوه ای دیگر می بخشد.
فهرست منابع
تحقیقات محلی نگارنده در جزیره هرمز، نوروز 1390.
مجموعه کتاب های راهنمای جامع ایرانگردی استان هرمزگان.
