سیدعلی اکبر صنعتی زاده کرمانی مجسمه ساز، خوشنویس، نوازنده نی، نقاش، مدرس و هنرمند ایرانی به سال 1295 در کرمان چشم به جهان گشود و در سیزدهم فروردین 1385 در سن نود سالگی در تهران دیده از جهان فروبست.
پس از جنگ جهانی اول، قحطی سرتاسر ایران را گرفت و مردم ضعیف که تاب مقاومت در برابر بیماری هایی چون طاعون را نداشتند همچون برگ خزان بر زمین ریختند. پدر صنعتی نیز بر اثر همین بیماری درگذشت.
مادرش علی اکبر را به پرورشگاه صنعتی کرمان سپرد. حاج علی اکبر صنعتی زاده به سفارش سیدجمال اسدآبادی پرورشگاهی در کرمان درست کرده بود و برای این که بچه های پرورشگاه بتوانند تحصیل کنند نام خانوادگی خود را روی آن ها می گذاشت.
علی اکبر نیز چون بسیاری دیگر، صنعتی زاده شد و مدیر و موسس پرورشگاه را همچون پدر خود مهربان و دلسوز دید.
بزرگ ترین دشمن او طاعون بود که جمعی از هم میهنان او و ازجمله پدرش را در کام مرگ فرو کشیده بود هر روز آن را تصویر می کرد و روی کاغذ به بندش می کشید و از آن انتقام می گرفت.
همین بود که در طراحی چیره دست شد ولی تصویر تابلوی تالار آیینه اثر استاد کمال الملک دنیایی دیگر را به رویش گشود و به او فهماند که هنوز راهی دراز در پیش رو دارد.
به سفارش مدیر پرورشگاه به تهران رفت، شوق دیدار کمال الملک را داشت ولی استاد به نیشابور مهاجرت کرده بود. صنعتی زاده به تحصیل نزد علی رخسار، حسین خان شیخ، حسینعلی خان وزیری و اسماعیل آشتیانی در مدرسه صنایع مستظرفه که استاد کمال الملک بنیان گذاشته بود سرگرم شد و مینیاتور را از استاد حسین طاهرزاده بهزاد فراگرفت.
اما او یتیم بی بضاعتی از دل کویر بود که می خواست محرومان و ستمدیدگان را به تصویر کشد و نمی توانست با دنیای مینیاتور پیوندی داشته باشد. روزی طرح مجسمه ای را کشید. این مجسمه را ابوالحسن خان صدیقی را از روی حاج مقبل مرد نابینایی که از نی نوازی پولی از مردم می گرفت ساخته بود. صدیقی که استعداد مجسمه را در وی دید او را به شاگردی پذیرفت.
نقاشی های آلبرت هونمان در نمایشگاهی در سفارت آلمان، صنتعتی را افزون بر رنگ و روغن به آبرنگ نیز علاقه مند کرد.
هونمان فنون آبرنگ را به صنعتی زاده آموخت.
صنتعی به سال 1319 لیسانس گرفت و به کرمان بازگشت تا بچه های یتیم را با هنر نقاشی آشنا کند. پس از این به تدریس بچه های یتیم در یتیم خانه عبدالحسین صنعتی پسر حاجی در تهران رو به روی موزه ایران باستان روی آورد و به یاری شاگردانش با سنگ و گچ و موم و برنز چندین مجسمه زیبا آفرید. او نخستین کسی است که مجسمه های گروهی ساخت و صحنه ها و تجمعات تاریخی را با هنر خود تجسم بخشید.
مجسمه های او واقع گرایی محض را به نمایش می گذارند، چنان که لباس و رنگ پوست عادی دارند.
کار آو آن قدر زیبا بود که مردم برای دیدن آن ها حاضر به پرداخت پول و خرید بلیت بودند.
در بیست و هشتم امرداد 1332 جمعی که چهره خود را زیر لوای میهن پرستی پنهان کرده بودند به نمایشگاه او هجوم بردند و مجسمه های او را شکستند. قصد آن ها از میان بردن مجسمه هایی بود که او به اجبار از شاه ساخته بود ولی باقی چیزها نیز آسیب دید.
استاد از پا ننشست و به تعمیر و مرمت و بازسازی مجسمه ها سرگرم شد.
آن گاه مجسمه های او به خانه شخصی پسر حاجی در میدان راه آهن انتقال داده شد. جای مجسمه ها در این جا امن تر می نمود ولی پسر حاجی به سال 1352 درگذشت و مجسمه ها نیز همچون اموال او در دایره انحصار وراثت گرفتار آمد.
خانه نشین شد و به آموزش فرزندانش محمود، احمد، محمد و مهری پرداخت.
مجسمه های نمایشگاه میدان راه آهن به سال 1357 گرفتار خشم مردم انقلابی شد و از میان رفت.
آثار استاد صنعتی پس از انقلاب به موزه های داخل و خارج از شکور و مجموعه های خصوصی راه یافت هم چنین موزه صنعتی کرمان شکل گرفت. آن گاه موزه صنعتی در تهران برپا شد که امروزه به نام موزه هلال احمر در میدان توپ خانه قرار دارد.
استاد صنعتی پس از تشکیل فرهنگستان هنر به عصویت آن برگزیده شد و به سال 1379، منتخب فرهنگستان هنر در بزرگداشت نام آوران و همایش چهره های ماندگار بود.
او در پایان عمر به مشکلات ریوی دچار آمد و قدرت تکلم و بخشی از شنوایی خود را از دست داد تا این که با داغ عمری بی مهری و بی اعتنایی درگذشت. مزار او در قطعه هنرمندان در بهشت زهرای تهران قرار دارد.
صنعتی از مردمی ترین هنرمندان صد سال اخیر ایران به شمار می رود که تمرکز او به طبقه فرودستان بود و به مشاهیری توجه داشت که آن ها نیز به محرومان توجه داشته اند.
نام شماری از مجسمه های استاد صنعتی را با هم مرور می کنیم:
مجسمه سر فردوسی.
نیم تنه فردوسی و ابوعلی سینا.
ابوعلی سینا.
مجسمه سر حافظ و نیم تنه نظامی گنجوی.
مجسمه سر حاج علی اکبر صنعتی از سنگ مرمر.
استاد کمال الملک.
صحنه قتل میرزا تقی خان امیر کبیر در حمام فین.
قائم مقام فراهانی.
گاندی، همسر و یارانش.
ملک الشعرای بهار و عارف قزوینی.
مجسمه سر حاج علی اکبر صنعتی.
نبرد دو گاو با پلنگ.
همسر.
عائله مرد بی کار.
مرد بی کار.
مرد زندانی.
زن بی نوا.
هنرمندان قلمزن.
حاج علی اکبر صنعتی و کودکی خود.
سوته دلان.
سرمازدگان بی خانمان.
برادران یتیم.
کودکان یتیم.
بزم درد بینوایان.
زندانیان.
شام آخر.
جمعی از زندانیان دربند.
مادر تنها.
حضرت عیسی (ع) و بینوایان.
استاد معمار و همراهان.
هنرمند سفالگر.
پیرزن چرخ ریس و عائله اش.
سعدی.
تابلوهای موزاییک سنگ:
لویی پاستور.
جواهر لعل نهرو.
فیاض همدانی.
شمایل مقدس حضرت علی (ع).
چوپان و گله.
قصر آپادانا - تخت جمشید.
آرمگاه - تخت جمشید.
یادگارهای تخت جمشید (1).
یادگارهای تخت جمشید (2).
گنبد سلطانیه.
لبخند ژکوند.
حاج علی اکبر صنعتی.
کوزه سنگی.
گربه.
پیرمرد خندان.
کوزه ها.
تابلوهای رنگ و روغن استاد صنعتی عبارت اند از:
در اوج جوانی.
پرتره خود هنرمند.
از تبار مردمان کوه و دشت.
پدر عیالم.
دوستی و صلح.
تابلوهای آب رنگ استاد صنعتی بسیار ساده است. گاهی از یکی دو رنگ بهره جسته و با در هم کردن آن ها تصویری دلنشین آفریده است. او نزدیک به پنجاه تابلوی آب رنگ دارد که به نام شماری از آن ها اشاره می کنیم:
به شوق پرواز.
شبان مونس کوه و دشت.
زندگی با آبرنگ.
اسب تند پا.
دیدار با خود در آیینه.
طبیعت بی جان.
زندگی در مرداب.
عاشقان گل.
در باغ سبز.
یاد بی بی.
ماکسیم گورکی.
شیخ محمد خیابانی.
سیدحسن مدرس.
صنعتی یک بار نیز استعداد خود را در طرح نقش فرش آزمود.
فهرست منابع
مستند پروازی بر بال های خیال، ساخته منوچهر طیاب، دربرگیرنده گفت و گو با آیدین آغداشلو، عباس مشهدی زاده و همسر و فرزندان استاد صنعتی.
یاد استاد به روایت شاگرد، ابوالحسن خان صدیقی، نوشته هادی سیف، مدیر امور هنری: محمد پارسی، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، 1373، ص 59.
چلچراغی در تاریکی، نوشته هادی سیف، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
یادمان استاد علی اکبر صنعتی نقاش و مجسمه ساز، نوشته هادی سیف، زیر نظر محمدرضا لاهوتی، تهران: گسترش هنر، 1369.
«صنعتی زاده استاد هنرمند»، هنر و مردم، ش 136 و 137، بهمن و اسفند 1352، ص 40 تا 48.
