اهواز یکی از پایتخت های اردوان چهارم اشکانی بوده و هم اکنون مرکز استان خوزستان و از معدود شهرهایی است که رودخانه ای از آن می گذرد.
رودخانه کارون با پیچ و تاب فراوان، کلان شهر اهواز را به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم می کند. کارون پر آب ترین و طولانی ترین رودخانه ایران است.
شهرداری اهواز از سال 1390 تصمیم گرفته است دو سوی کارون را همچون زاینده رود اصفهان به پارک تبدیل کند (1).
روی کارون هشت پل ایجاد شده که قدیمی ترین آن ها پل سفید و پل سیاه است. پل سفید را آلمانی ها ساخته اند و چهارمین پل فولادی جهان است.
پل سفید که به آن پل هلالی و پل معلق نیز می گویند، نماد اهواز به شمار می رود و از روی پل سیاه قطار باری می گذرد.
نام اهواز در ابتدا هرمزد اردشیر بود یعنی داده خداوند به اردشیر و عوام به آن هرمشیر می گفتند. اعراب آن را سوق الاهواز خواندند و در دوران قاجاریه، ناصری یا ناصریه نام گرفت. به سال 1314ش هیات وزیران نام آن را به اهواز تغییر داد.
می گویند اهواز جمع هوز است و هوز عربی شده خوز (2). خوز به معنی شکر است چون کشت نیشکر در اهواز رواج دارد.
هوز می تواند صورت فارسی شده حوز هم باشد (3).
علامه دهخدا می گوید که خوزها طایفه ای جنگجو بوده اند (4).
در گرشاسب نامه آمده است:
بدادیمش اهواز و ده پاره شهر
همی زین فزون تر ز ما یافت بهر
فردوسی بزرگ شاعری است که بارها از اهواز نام می برد:
که باشد که پیوند سام سوار
نخواهد از اهواز تا قندهار
پس از او عطار نیشابوری، فخرالدین اسعد گرگانی، انوری ابیوردی، قاآنی و ادیب الممالک فراهانی نیز نام اهواز را در اشعار خود آورده اند.
در شهر اهواز درختانی همچون سدر، گز، اکالیپتوس، آکاسیا و خرزهره دیده می شود.
بیشتر امکانات شهری اهواز در حوالی بازار امام خمینی متمرکز شده است و محله کیان پارس از محلات اعیان نشین شهر به شمار می رود.
از آثار باستانی اهواز می توان به این ها اشاره داشت:
آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی که آن را به کلی نوسازی کرده اند.
ویرانه های شهر کهن دوره ساسانی در شمال شرقی اهواز (5).
پل و سد قدیمی شادروان که در دوران ساسانیان برای جلوگیری از طغیان کارون بر روی این رود ایجاد شد.
سرای بهبهانی در بازار اهواز، از دوران قاجار.
بنای قدیمی آجرکاری، سر خیابان شهید خوانساری.
سرای عجم که به سال 1382 با شماره 10875 به ثبت ملی رسید. این بنا در گذشته یکی از کاروانسراهای شیخ خزعل بوده است و اکنون به عنوان انبار از آن استفاده می شود.
خانه دادرس بنایی قاجاری است که به سال 1382 به شماره 9764 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منزل نفیسی روبه روی پارکینگ کارون که در اسفند 1379 به شماره 3494 به ثبت آثار ملی رسید.
میدان چهارشیر که اکنون شهید بندر خوانده می شود. این میدان به سال 1338 ایجاد شد و در دهم دی 1381 به شماره 7040 به ثبت آثار ملی رسید.
دبیرستان شاپور که امروزه آن را مصطفی خمینی می خوانند. این بنا به سال 1379 به شماره 3610 به ثبت آثار ملی رسید.
بیمارستان جندی شاپور که اکنون امام خمینی نام دارد. این بیمارستان یادگاری است از دوران پهلوی اول و در دهم دی 1381 به شماره 7041 به ثبت آثار ملی رسید.
منازل سازمانی راه آهن یا هشت بنگله در دوران پهلوی اول ساخته شد. این ساختمان ها در بیست و هفتم بهمن 1378 به شماره 2575 به ثبت آثار ملی رسید. خانه حاج یعقوب سبهانی رییس قطار باری درگذشته به سال 1386 از همگی شاخص تر است.
منازل مسکونی راه آهن از دوران پهلوی اول به یادگار مانده و به سال 1387 به شماره 2587 به ثبت آثار ملی رسیده است.
ساختمان سه گوش دانشکده ادبیات. این بنا را مهندس آندره گدار آلمانی به سال 1313 برای بانک ملی ایران برپا کرد. سپس در اختیار دانشگاه جندی شاپور قرار داده شد و اکنون از آن به عنوان دانشکده ادبیات دانشگاه شهید چمران استفاده می شود. ساختمان سه گوش در بیست و ششم آبان 1378 به شماره 2497 به ثبت آثار ملی رسید.
کوشک حمیدیه در شهر حمیدیه در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی ساخته شد و در پنجم تیر 1380 به شماره 3980 به ثبت آثار ملی رسید.
دانش سرای مقدماتی بنایی از دوره پهلوی اول است و در بیست و پنجم اسفند 1378 به شماره 2605 به ثبت آثار ملی کشور رسید.
سیلوی اهواز به سال 1315 بنا شد و یکی از قدیمی ترین سیلوهای کشور به شمار می رود.
منزل ماپار در دوران پهلوی اول ساخته شد و در بیستم شهریور 1380 به شماره 4226 به ثبت آثار ملی رسید.
خانه معین التجار از دوره قاجاریه که زمانی گمرک اهواز بود، سپس بانک شاهنشاهی و در واقع نخستین بانک اهواز در آن جا شکل گرفت و پس از این به انبار تبدیل شد. اکنون آن را میراث فرهنگی در اختیار گرفته است و مرمت می کند. این بنا در آبان ماه سال 1377 به شماره 2158 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازار یا کاروان سرای معین التجار از دوره قاجاریه.
معاونت صنایع دستی میراث فرهنگی اهواز که ساختمان آن از دوره پهلوی است و به سال 1388 به ثبت رسید.
مسجد جامع اهواز از دوره قاجاریه که به کلی آن را نوسازی کرده اند.
محله عامری ها در ساحل کارون که قدیمی ترین محله اهواز است.
از دیدنی های اهواز است:
موزه علم و طبیعت، بلوار گلستان.
موزه تاریخ طبیعی استان خوزستان، بلوار گلستان.
جزیره های پنج گانه کارون.
موزه هنرهای معاصر اهواز، بلوار ساحلی شهید فهمیده.
آبشار رنگین کمان، پل هفتم اهواز.
آبنمای موزیکال در پارک زیتون، خیابان زیتون (6).
فهرست منابع
1. تحقیقات محلی محمدرضا زادهوش در اهواز، نوروز 1391.
2. نام شهرها و برخی آبادی های کهن ایران، محمد مهریار، اصفهان: رنگینه، چاپ نخست 1389، ص 201 تا 202.
3. معجم البلدان، یاقوت حموی، بیروت، 1979م، ج 1، ص 284.
4. لغت نامه، علی اکبر دهخدا. زیر «اهواز».
5. «اهواز»، مژگان نظامی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ نخست 1380، ج 10، ص 485.
6. نقشه نوروزی کلانشهر اهواز، شهرداری اهواز، 1391.
