هنر تذهیب، آشنایی و آموزش

تذهیب از ماده ذهب به معنی طلا گرفته شده و در اصطلاح اهل فن، طلاکاری و زراندود کردن بوده است. فردی را که به این کار سرگم بوده تذهیبی، تذهیب کار و مذهب می خوانده اند.

هنرمندان قدیم از سه نوع طلا بهره می گرفتند: طلای اشرافی برای کارهای ارزشمند و گران قیمت، طلای زر ورق برای کارهای متوسط و اکلیل برای کارهای ارزان قیمت.

تذهیب در دوره ساسانیان روی گچ بری ها و سفالینه ها به چشم می خورد. تذهیب پس از ورود اسلام به ایران در خدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت، و به معنی تزیین صفحه با جدول کشی و نقش های هندسی و تزیینی با طرح هایی از شاخه ها و بندهای اسلیمی، ساقه ها، گل ها، برگ های ختایی، شاخه های اسلیمی، گلبرگ های به هم پیچیده و اشکال چندگوش همانند ستاره شد.

تذهیب کاران، هنر خود را در صفحه نخست کتاب نشان می دادند.

اما تذهیب در نسخه های خطی قرآن مجید بیشتر از دیگر کتاب ها خود را نشان می دهد چنان که تذهیب کاران در تعیین سرسوره ها، آیه ها، جزوه ها و سجده ها و در واقع در تمام صفحات، به هنرنمایی پرداخته اند.

قرآن، پایگاهی والا برای تذهیب کاران شد و هنرمندان این رشته از گوهر جان برای آرایش مصحف شریف مایه گذاشتند.

معمولا نام مذهبان و تذهیب کاران در نسخه های خطی دیده نمی شود و نام این دسته از هنرمندان حتی کم تر از نام کاتبان و خوشنویسان بر جای مانده است.

گاه خوشنویس یا نقاش، خود تذهیب کتاب را نیز انجام می داد.

پس از این که کتابت نسخه های خطی به فراموشی سپرده شد، تذهیب به عنوان یک هنر تزیینی در خدمت تابلوهای خوشنویسی قرار گرفت.

امروزه تذهیب کارانی هستند که کار را خراب می کنند و یا اصلا سبک ها را نمی شناسند. بنابراین اگر خوشنویسی برای شما خطاطی می کند بهتر است اثر او را به یک کارشناس هنری بدهید تا او بگوید چه نوع تذهیبی می خواهد و سپس از تذهیب کار بخواهید که آن گونه روی تابلوی شما کار کند. خود خوشنویسان کار را به یک تذهیب کار غیر ماهر می دهند و حاصل کار چیزی نامتناسب در می آید.

فهرست منابع

«تذهیب»، لغت نامه علی اکبر دهخدا.

«خط و تذهیب»، راهنمای صنایع اسلامی، س. م. دیماند، ترجمه عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم 1365، ص 77 تا 85.

تذهیب در عهد سلجوقیان، راحه الصدور و آیه السرور، محمد راوندی، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر، 1333، ص 44.

«تذهیب»، غلامحسین مصاحب، دایره المعارف فارسی، تهران: فرانکلین، 1345، ص 620.

«تذهیب کاری و تذهیبکاران ایرانی»، صنایع ایران بعد از اسلام، محمدحسن زکی، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران: اقبال، 1320، ص 72 تا 78.

شیوه تذهیب، اردشیر مجرد تاکستانی، تهران: سروش، 1373.

مکتب اسلیمی اولین گام در راه طراحی تذهیب، ملیح ناصری، تهران: مولف، 1363.

فن تذهیب از قرن سوم تا نهم هجری، پایان نامه پوران ارژنگی، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1328.

سیر تذهیب در ایران، پایان نامه فوق لیسانس بهاء الدین خرمشاهی، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، 1353.

تذهیب در عصر صفویه، پایان نامه مرضیه محمدی گسلری، دانشگاه الزهرا، 1379.

گزارش کار عمل تذهیب قرآن با تاثیر از دوره صفوی، پایان نامه فاطمه سادات شهرامی دانشگاه الزهرا، 1376.

بررسی نقوش در نقاشی تذهیب، پایان نامه محمد رییسی، دانشگاه هنر.

ارائه شیوه آموزش تذهیب برای هنرجویان هنرستان هنر، پایان نامه عبدالله داورزنی، دانشگاه هنر، 1375.

بررسی نقوش تذهیب از صدر اسلام تا صفویه، پایان نامه زهرا خوشبخت، دانشگاه الزهرا، 1379.

بررسی آثار تذهیبی موجود در موزه رضا عباسی، پایان نامه علیرضا جاف شاطری، دانشگاه هنر، 1375

تذهیب در کتاب آرایی و خوشنویسی، پایان نامه عبدالرضا اتحاد، دانشگاه هنر، 1370.

تذهیب در دوره سلجوقی، پایان نامه مرجان آریایی نژاد، 1372.

«تذهیب و نقاشی در ایران»، ملک الشعرای بهار، هفته نامه طوفان، ش 9 و 11 و 12 و 14، اردیبهشت تا خرداد 1307؛ چاپ دوباره در بهار و ادب فارسی به کوشش محمد گلبن، تهران: کتاب های جیبی، 1351، ج 2، ص 6 تا 31.

«تذهیب هنری که با اسلام رشد کرد و تذهیب از دیدگاه علی کریمی، علی مطیع، محمد تجویدی، عبدالله باقری، محمدعلی زاویه، نصرت الله یوسفی»، رزمی پور، رستاخیز، ش 872، 7 فروردین 1357، ص 10 و 11.

«هنر تذهیب و نقاشی کتاب در ایران»، فن زیگر کارل، ترجمه مهدی مذهب، ماه نامه فرهنگ، دی 1340، ص 97 تا 103.

«دیدار و گپی با استاد عبدالله باقری هنرمند تذهیب: سهم خود را در هنر تذهیب کاملا ادا نکرده ام»، جمشید مهرپویا، تلاش، ش 69، اردیبهشت 1356، ص 26 تا 27.

«تاریخچه تذهیب قرآن»، پروین برزین، هنر و مردم، ش 49، آبان 1345، ص 36 تا 40.

«نگاهی به تاریخچه تذهیب قرآن»، هنر و مردم، ش 49، آبان 1345، ص 36 تا 40.

«نگاهی به سابقه تاریخی تذهیب»، هنر و مردم، ش 45 تا 46، تیر و امرداد 1345، ص 24 تا 31.