دیدار با علی محمد افغانی

علی محمد افغانی نویسنده، نمایش نامه نویس، شاعر و داستان نویس ایرانی در یازدهم دی 1303 در کرمانشاه از پدر و مادری اصفهانی چشم به جهان گشود.

تحصیلات خود را در کرمانشاه گذراند ولی تنگدستی باعث ترک تحصیلش شد. سرانجام با تلاش زیاد دوباره به آغوش درس و مدرسه بازگشت. مادرش تمام طلاهایش را فروخت و وی را روانه تهران کرد تا پزشک شود. اما او دانشکده افسری را برگزید. به سال 1326 به سازمان افسران حزب توده پیوست. دانشجوی ممتازی بود و با بورس به آمریکا اعزام شد. به سال 1333 پس از بازگشت به میهن در فرودگاه دستگیر و زندانی شد.

وی را به اعدام محکوم کردند ولی مجازات او با یک درجه تخفیف به حبس ابد تبدیل شد.

در زندان به تدریس زبان انگلیسی پرداخت. او که در آمریکا با ادبیات روز جهان آشنا شده بود و می دانست که صحنه ادبیات ایران خالی از یک رمان واقعی است بر این شد که زندگی آدم های کوچه و بازار و توده مردم را در قالب رمانی اجتماعی و تراژیک بریزد.

از این بیت حافظ نیز بسیار الهام گرفت:

پیرانه سرم عشق جوانی به سر افتاد

وان راز که در دل بنهفتم به در افتاد

اما نوشتن در زندان محدودیت هایی داشت، بنابراین یک دیکشنری برابرش می نهاد تا زندان بانان گمان کنند دارد کتابی را ترجمه می کند. حاصل این کار رمان شوهر آهو خانم بود که نخستین رمان واقعی به زبان فارسی به شمار می رود.

افغانی پس از تحمل پنج سال زندان مورد عفو ملوکانه قرار گرفت و در آبان 1337 آزاد شد.

حال باید به دنبال ناشری برای کتابش می گشت. شوهر آهو خانم رمان مفصلی بود و حال آن که مردم به رمانهای پاورقی عادت کرده بودند بنابراین هیچ ناشری زیر بار چاپ کتاب نرفت. افغانی با سرمایه شخصی کتاب هزار صفحه ای خود را در دو هزار نسخه به چاپ سپرد. این نخستین رمان بلند به زبان فارسی بود.

رقیق القلب شدن افغانی در زندان بر داستان او تاثیر بسیار نهاده و اثری رقیق را پدیدار ساخته است.

او با این رمان پا به صحنه ادبیات داستانی ایران گذارد و به شهرت رسید. به سال 1340 نیز جایزه بهترین رمان سال را به دست آورد. دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، بزرگ علوی، نجف دریابندری و سیروس پرهام در مجلاتی چون راهنمای کتاب و یغما به ستایش از این اثر پرداختند.

مردم ایران، هما، خورشید، آهو، مامان خانم و مشهدی میران نانوا شخصیت های آفریده افغانی را افرادی واقعی یافتند و با آن ها ارتباط برقرار کردند. شخصیت های مثبت این کتاب اشخاص واقعی هستند که پدیدآورنده داستان با آن ها در زندگی خود سر و کار داشته است.

افغانی با رمانش به اعماق جامعه سرک می کشد و به نقد چند همسری می پردازد. قلم افغانی در توصیف بسیار قوی است. آهوخانم زنی ایرانی است که به ماشین تولید بچه، ارضاء کننده تمایلات جنسی مرد و مسوول پخت و پز رفت و رو است.

ده ها هزار از این رمان در مدت زمان اندکی به چاپ رسید و داوود ملاپور آن را به فیلمنامه تبدیل کرد.

فیلم شوهرآهوخانم به سال 1347 به کارگردانی داوود ملاپور و آربی آوانسیان بر پرده سینماها نشست.

غلام رضا سرکوب، اکبر مشکین، گیتی فروهر، فرخ لقا هوشمند، عدیله و مهری ودادیان در این فیلم سیاه و سفید به نقش آفرینی پرداختند.

پس از انقلاب شوهر آهو خانم در انتشارات امیرکبیر خمیر شد ولی باز به چاپ رسید.

افغانی پس از شوهرآهوخانم، رمان هشت صد صفحه ای شادکامان دره قره سو را نگاشت و به سال 1344 آن را با سرمایه شخصی به چاپ سپرد. در این اثر، تاثیر مرگ دو برادر و رویدادهای سیاسی کشور پس از دهه بیست را به روشنی می بینیم.

حکومت نیمی از شمارگان این رمان را خریداری کرد تا انتقادات افغانی از رژیم به دست مردم نیفتد.

افغانی پس از زندان در شرکتی ژاپنی به کار سرگرم شد تا در دام مطبوعات وقت گرفتار نشود.

او هم اکنون در آمریکا زندگی می کند و سبک رئال را دنبال می کند، آثارش در ایران مجوز چاپ ندارد بنابراین آثار خود را به زبان انگلیسی می نگارد.

از آثار او است:

بافته های رنج، 1361 / 1377، تهران: جاویدان، 702 ص / تهران: نگاه و زرین، 1367، 540ص.

بوته زار، 1372، تهران: موسسه انتشارات نگاه، 792 ص / 1379، تهران: سروای دانش، 792 ص.

پیمان، بی یاد تو هرگز (خاطرات زندان).

حاج الله باشی: نمایشنامه منظوم و فصل خوب سال: داستان، 1377، تهران: نگاه، 122 ص.

خداحافظ دخترم، 1377، تهران: جاویدان، 238 ص / 1380، تهران: سروای دانش، 238 ص.

دختر دایی پروین، 1377، تهران: جاویدان، 169 ص.

دکتر بکتاش، 1364، تهران: نگاه، 538 ص / چاپ چهارم 1368 / 1379، تهران: سروای دانش، 538 ص.

دنیای پدران و دنیای فرزندان.

زندگینامه خود، به زبان انگلیسی.

سیندخت، 1366، تهران: نگاه و زرین، 348 ص، چاپ اول 1357 / 1379، تهران: جاویدان، 488 ص.

شادکامان دره قره سو، 1345 / ویرایش دوم 1368، تهران: نگاه و زرین، 781 ص / چاپ اول 1347 / 1379، تهران: جاویدان، 934 ص.

شلغم میوه بهشته، 1364، تهران: نگاه، 180 ص / 1355، تهران: امیرکبیر / 1377، تهران: جاویدان، 211ص.

شوهر آهو خانم، 1340 / 1377، تهران: جاویدان، 811 ص / چاپ سیزدهم 1380 / 1372، تهران: نگاه، 778 ص.

صوفی صحنه، دزد کنگاور.

محکوم به اعدام، 1370، تهران: نگاه، 184 ص.

همسفرها، 1377، تهران: جاویدان، 369 ص / تهران: نگاه و زرین، 1367، 396ص.

فهرست منابع

«گفت و گو با علیمحمدافغانی»، بخارا، ش 71، شهریور 1388.

چهار سرو افسانه: پژوهشی در آثار و زندگی محمدعلی جمالزاده، صادق هدایت، دکتر سیمین دانشور و علی محمد افغانی، نوشته عیسی اربابی، با مقدمه ای از محمدعلی سپانلو، 1378، تهران: اوحدی.

کتاب شناسی ملی ایران.

تلخیص و نقد آثار علی محمد افغانی: شوهر آهوخانم، جعفر کازرونی، 1373، تهران: سهیل.

«گفت و گوی علی اصغر ضرابی با علیمحمد افغانی»، ماه نامه فردوسی.