محمدعلی فردین بازیگر، فیلم نامه نویس، تهیه کننده و کارگردان سینما، هنرپیشه و کشتی گیر ایرانی در پانزدهم بهمن ماه سال 1309 در تهران چشم به جهان گشود و در هیجدهم فروردین 1379 در هفتاد سالگی در تهران دیده از جهان فروبست.
پدرش در نیروی هوایی کار می کرد و کمی کار تئاتر را پی می گرفت. فردین هیجده ساله بود که ازدواج کرد و حاصل آن دو دختر و دو پسر شد.
ورزش را با هالتر آغاز کرد و آن گاه به کشتی روی آورد.
در آن زمان امکانات ورزشی بسیار کم تر از امروز بود. برای وزن کردن خود به بازار آهنگرها می رفت، صبح ها در خیابان می دوید و سپس پیاده به خانه باز می گشت. داخل گونی می رفت و همسرش او را زیر لگد می گرفت تا وزن کم کند. با این حال قهرمان وزن پنجم یعنی هفتاد و سه کیلوگرم در تیم ملی کشتی آزاد شد و مدال نقره مسابقات ژاپن را به دست آورد. پس از این به تئاتر پیوست. به دعوت دکتر اسماعیل کوشان به بازیگری در سینما پرداخت. سینمای حرفه ای را به سال 1338 با بازی در فیلم چشمه آب حیات به کارگردانی سیامک یاسمی آغاز کرد و از آن پس همکاری اش با یاسمی ادامه یافت.
فردین از سال 1340 پول سازترین هنرپیشه سینمای ایران شد و جان تازه ای در کالبد بی جان سینمای ایران دمید. تصویر او بر سر در هر سینما که بالا می رفت، فروش فیلم تضمین شده بود، از همین جهت کارگردان های تازه کار، نخستین فیلمشان را با فردین آغاز می کردند. او نیز دستمزدش را بالا برد تا این که به گران ترین هنرپیشه ایران تبدیل شد.
نقش او در بیشتر فیلم ها ثابت بود، یک جوان نجیب و شریف و دلیر که شوخ و شنگ است و گاه سبک سری هم می کند ولی در واقع یک مصلح اجتماعی به شمار می رود که در برابر وسوسه های گوناگون مقاوم است. او یک وردست دارد که درد دل های قهرمان را با تماشاچی در میان می گذارد و قهرمان نیز خود با مادرش درد دل می کند. فردین به عنوان شخصیت اصلی به جز در فیلم زمین تلخ هیچ گاه نمی میرد و در پایان به آرزوهای خود دست می یابد.
به سال 1341 در هفتمین تجربه بازیگری خود، گرگ های گرسنه را به عنوان نخستین فیلم کارگردانی کرد و تا پایان دوران فعالیتش یعنی سال 1357، یازده فیلم ساخت. در فیلم هایی که بازی می کرد و دیگران کارگردانی می کردند او خود کارگردانی صحنه آهنگ را برعهده داشت.
در آن زمان برداشت از فیلم های خارجی یک امر عادی به شمار می رفت، فردین نیز به همین راه رفت ولی روی کار خود سرپوش نمی گذاشت. فیلم خارجی را می دید و آن را به بازگیران و عوامل فیلم نشان می داد، آن ها اسکلت داستان را بیرون می کشیدند و چیزی بر اساس آن با رنگ و بوی ایرانی می ساختند.
به سال 1342 برای نخستین بار در فیلم زن ها فرشته اند، غزلی کوچه باغی را ایرج به جای فردین خواند و از این پس آوازخوانی شخصیت اصلی جزء جدایی ناپذیر فیلم های فارسی شد. نام ایرج و فردین نیز به هم پیوند خورد و فردین به سال 1343 از عباس منتجم شیرازی بهره برد تا از زیر سایه ایرج بیرون بیاید. منتجم در فیلم های مسیر رودخانه، ترانه های روستایی، جهنم زیر پای من و دهکده طلایی و عارف در فیلم سلطان قلب ها و یاقوت سه چشم به جای فردین خواند.
در سال هایی تلاش شد تا فردین به یک بازیگر بین المللی تبدیل شود، بنابراین او را در چند فیلم خارجی شرکت دادند ولی این ایده با شکست رو به رو شد.
گنج قارون و سلطان قلب ها دو اثر فراموش ناشدنی از فردین به شمار می روند. فردین به سال 1347 جایزه جشنواره سپاس را برای فیلم سلطان قلب ها به دست آورد.
گنج قارون سرمشق بسیاری از فیلم سازان شد و خود فردین در چندین فیلم به سبک گنج قارون بازی کرد.
فردین پس از اوج هایی همچون آقای قرن بیستم و گنج قارون بارها تکرار شد، بنابراین در جست و جوی ابعاد تازه ای برآمد. به سال 1355 در فیلم غزل ساخته مسعود کیمیایی حضور یافت و کوشید از فیلم فارسی جدا شود ولی غزل شکست خورد و فردین تنها در دو فیلم دیگر به ایفای نقش پرداخت. سال 1361 آخرین بازی فردین بر پرده سینماها نشست و از آن پس کسی فردین را بر صفحه تلویزیون یا پرده سینما ندید تا این که درگذشت.
بهروز افخمی به فردین پیشنهاد حضور در سریال امیرکبیر را داد ولی او رغبتی به همکاری با تلویزیون نداشت. ضمن این که با هیاتی باید ظاهر می شد که با چهره او در سینمای پیش از انقلاب به کلی تفاوت داشت.
به هر حال او به عنوان یکی از مشهورترین و سرشناس ترین شخصیتهای روزگار ما به شمار می رود. هنوز بسیاری با دیدن فیلمهای بی غل و غش او شاد می شوند، و بسیاری نام فرزندان خود را فردین می گذارند.
نام فردین به عنوان کارگردان، نویسنده، مشاور فیلمنامه، تدوینگر و بازیگر بر آثار سینمایی فراوانی به چشم می خورد.
آثار فردین در مقام فیلمنامه نویس:
1344: عشق و انتقام و خوشگل خوشگلا.
1345: حاتم طائی.
1347: سلطان قلبها.
1352: قصه شب.
مشاور فیلمنامه: قرار بزرگ (1354).
تدوین: قرار بزرگ (1354).
تهیه کننده:
1341: گرگهای گرسنه.
1344: خوشگل خوشگلا.
1349: سکه شانس اثر ایرج قادری.
1351: جهنم + من.
1352: قصه شب.
1354: قرار بزرگ.
1357: بر فراز آسمانها.
مجموعه آثار فردین
آثار فردین در مقام کارگردان:
1341: گرگهای گرسنه.
1344: عشق و انتقام / خوشگل خوشگلا.
1345: گدایان تهران و حاتم طائی.
1347: سلطان قلبها.
1348: قصر زرین.
1351: جهنم + من.
1352: قصه شب.
1354: قرار بزرگ.
1357: بر فراز آسمانها.
بازیهای محمدعلی فردین
محمدعلی فردین در این آثار بازی کرده است:
1338: چشمه آب حیات به کارگردانی سیامک یاسمی، در نقش مسعود / دوقلوها به کارگردانی شاپور یاسمی در نقش برادر دوقلوی ناصر ملک مطیعی.
1339: فردا روشن است، اثر سردار ساگر، در نقش فرخ.
1340: بیوه های خندان، نخستین فیلم به کارگردانی نظام فاطمی، در نقش تعمیرکار اتومبیل / شوالیه تاریکی / دختری فریاد می کشد به کارگردانی خسرو پرویزی، در نقش یک کشتی گیر جوان مرد / فریاد نیمه شب به کارگردانی ساموئل خاچیکیان، در نقش امیر.
1341: گرگهای گرسنه، به کارگردانی خودش / زمین تلخ به کارگردانی خسرو پرویزی / طلای سفید اثر جمشید شیبانی.
1342: زن ها فرشته اند، نخستین اثر به کارگردانی اسماعیل پورسعید، در نقش آقا ابرام، برای نخستین بار به شکل و شمایل کلاه مخملی ها در می آید / ساحل انتظار به کارگردانی سیامک یاسمی.
1343: آقای قرن بیستم اثر سیامک یاسمی، در نقش داش حبیب فرزند کربلایی حسن / انسان ها به کارگردانی مهدی میثاقیه وو آراماییس آقامالیان / ترانه های روستایی، نوشته عزیزالله بهادری، به کارگردانی صابر رهبر / جهنم زیر پای من به کارگردانی رضا صفایی / دهکده طلایی به کارگردانی نظام فاطمی / مسیر رودخانه به کارگردانی صابر رهبر.
1344: ببر کوهستان به کارگردانی خسرو پرویزی / خوشگل خوشگلا، به کارگردانی خودش در نقش احمد زبل / عشق و انتقام، نوشته ویدا قهرمانی، به کارگردانی خودش، در نقش امیراسد / قهرمان قهرمانان در نقش حسن فرفره / گنج قارون اثر سیامک یاسمی، در نقش علی بی غم / موطلایی شهر ما به کارگردانی عباس شباویز.
1345: امیرارسلان نامدار، در نقش امیرارسلان / جهان پهلوان به کارگردانی اسماعیل ریاحی، در نقش اکبر جهان پهلوان / حاتم طائی به کارگردانی خودش / گدایان تهران، نوشته حسن صیامی بر پایه فیلم خارجی معجزه سیب، به کارگردانی خودش / مردی از تهران اثر فاروق اجرامه کارگردان اردنی.
1346: چرخ فلک اثر صابر رهبر، در نقش ممل فشفشه / شکوه جوانمردی ساخته اسماعیل ریاحی / طوفان نوح اثر سیامک یاسمی، فردین برای نخستین بار در این فیلم با ناصر ملک مطیعی هم بازی می شود.
1347: خشم کولی بر پایه داستانی از فریدون گله، به کارگردانی اسماعیل ریاحی / سلطان قلبها، عارف به جای فردین می خواند / طوفان بر فراز پاترا اثر فاروق اجرامه کارگردان اردنی / فیلم وسترن مردانه بکش یا و حالا روحت را به خدا بسپار اثر مایلز دیم کارگردان ایتالیایی پر شده در چینه چیتا.
1348: بهشت دور نیست به کارگردانی اسماعیل ریاحی / دنیای پرامید، نوشته سعید مطلبی به کارگردانی شیرازی / قصر زرین نوشته سعید مطلبی بر پایه فیلم جانور، به کارگردانی خودش، برای نندو هندوجا نارنداس / نعره طوفان ساخته ساموئل خاچیکیان.
1349: سکه شانس نوشته سعید مطلبی، اثر ایرج قادری، در نقش مهدی / کوچه مردها، به کارگردانی سعید مطلبی، در نقش علی بلبل / مردی از جنوب شهر ساخته صابر رهبر / یاقوت سه چشم، نوشته پرویز نوری بر پایه فیلم هندی جنجال، به کارگردانی آرماییس آقامالیان، با صدای عارف.
1350: ایوب به کارگردانی ژورک / بابا شمل اثر علی حاتمی / راز درخت سنجد نوشته مسعود اسداللهی بر پایه طرحی از فریدون گله، به کارگردانی جلال مقدم / مرد هزار لبخند به کارگردانی سیامک یاسمی، در نقش حسن کبابی / مردان خشن به کارگردانی صابر رهبر در نقش نصیر پسر کوچک آقابزرگ / میعادگاه خشم نوشته سیروس الوند، بر پایه فیلم آخرین قطار گان هیل ساخته جان استرجس، در نقش قدم / همای سعادت نوشته سعید مطلبی، اثر فابی چاناکیا کارگردان هندی / یک خوشگل و هزار مشکل ساخته علی زرندی.
1351: جهنم + من نوشته سبکتگین سالور با دیالوگ های احمد شاملو.
1352: جبار سرجوخه فراری اثر امان منطقی / قصه شب نوشته و کارگردانی خودش.
1353: جوانمرد ساخته فریدون ژورک / سلام بر عشق ساخته عزیزالله بهادری / شکست ناپذیر ساخته رضا میرلوحی / مواظب کلات باش ساخته رضا میرلوحی / ناجورها به کارگردانی سعید مطلبی بر پایه فیلم حادثه جویان.
1354: تعصب نوشته سیروس الوند به کارگردانی تقی مختار / قرار بزرگ، نوشته میلاد به کارگردانی خودش، بر پایه فیلم فرار بزرگ با بازی استیو مک کویین.
1355: غزل ساخته مسعود کیمیایی.
1357: بر فراز آسمانها، به کارگردانی خودش درباره نیروی هوایی که مدتی پس از اکران توقیف شد. در نقش سرگرد رامین.
1361: برزخی ها نوشته سعید مطلبی، به کارگردانی ایرج قادری. در نقش کدخدا سیدیعقوب.
فهرست منابع
سینمای فردین به روایت محمدعلی فردین، عباس بهارلو (غلام حیدری)، تهران: قطره، چاپ اول 1379.
پرونده یک بازیگر، شهاب شهرزاد، تهران: به دید، 1379.
نقد و بررسی و فیلمشناخت فردین، غلامرضا فیاضی، تهران: بشارت، 1379.
فردین و سینما، امیرشمس الدین حشمت زاد، تهران: مجمع قرآنی شیعه علی علیه السلام (مقشع)، 1379.
گنج قارون، روایتی از زندگی نامه پرماجرای محمدعلی فردین نایب قهرمان کشتی جهان و هنرمند سینما، نوذر اصفهانی، تهران: مشیری، 1379.
آرشیو فیلم محمدرضا زادهوش.
