علی رضا خمسه نیا فیلم نامه نویس، مجری، کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون ایران در نهم بهمن ماه سال 1331 در تهران چشم به جهان گشود.
از کودکی با تئاتر آشنا شد، نوجوان بود که تئاتر عید دیدنی را برای خانواده خود به اجرا درآورد.
مدیر دوران دبیرستانش پدر سیروس الوند و دبیر انشایش کیومرث صابری فومنی (گل آقا) بود. در همین دوران خبرنگار مجله اطلاعات دختران و پسران و اطلاعات جوانان شد و پانتومیمی را به روی صحنه برد.
به سال 1351 دیپلم گرفت و به سال 1353 پس از گذراندن دوران سربازی رشته روان شناسی را در دانشگاه ملی پی گرفت.
به سال 1354 به همراه داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی و مهدی هاشمی به فعالیت در گروه تئاتر پیاده روی آورد.
بهترین بازی های خمسه روی صحنه تئاتر چنین است:
داستانی نه تازه، نوشته مهدی هاشمی به کارگردانی داریوش فرهنگ.
دیوار چین نوشته ماکس فریش به کارگردانی داریوش فرهنگ.
همشهری نوشته و کارگردانی مهدی هاشمی.
دایره گچی قفقازی نوشته برتولت برشت به کارگردانی داریوش فرهنگ.
نگارش علاء الدین و چراغ جادو به کارگردانی رسول مسلمی.
آتش افروزان نوشته ماکس فریش به کارگردانی مهدی میامی.
نمایش آموزشی انتخاب مبصر، نوشته و کارگردانی خودش.
پرنده سبز ترجمه و کارگردانی دکتر محمود عزیزی.
بچه های زمین نوشته و کارگردانی خودش.
عشق آباد نوشته و کارگردانی داوود میرباقری.
تله تئاتر دست بالای دست یا وکیل پاتلن.
خمسه به سال 1357 به فرانسه رفت و یک سال و نیم در مدرسه ون سن، آتلیه اگوستوبوال و آتلیه سیته یونیور سیته پاریس، دوره های مربوط به پانتومیم، حرکات بدنی و بازیگری را فراگرفت.
به سال 1359 به آغوش میهن بازگشت، کارمند اداره آموزش وزارت صنایع شد و سپس خود را به اداره تئاتر انتقال داد.
به سال 1360 برای نخستین بار در برابر دوربین قرار گرفت و با بازی در فیلم مرگ یزدگرد به کارگردانی بهرام بیضایی وارد سینما شد.
خمسه، بازیگر شوخ طبع و طنزپردازی بود که حضور در فیلم های کمدی را می پسندید. خطوط چهره و تسلط او بر حرکات صورت (میمیک) و نرمی حرکات بدنش نیز به کار فیلم های کمدی می آمد. بنابراین به تلویزیون راه یافت و با اجرای قطعات نمایشی طنز، جایگاه ویژه ای پیدا کرد.
به سال 1367 در فیلم روز باشکوه ساخته کیانوش عیاری حضور یافت. این نخستین کار حرفه ای او در سینما به شمار می رفت که شهرتش را به اوج رساند. در همین سال در مجموعه تلویزیونی هوشیار و بیدار ظاهر شد. از این زمان دیگر بچه ها نیز طرفدار خمسه بودند. نام او در فهرست بازی گران هر فیلم، نشان دهنده فروش آن به شمار می رفت.
او در لنگرگاه ساخته کیومرث پوراحمد در نقش حمزه ظاهر شد که در یک مسافرخانه در شهر بندرعباس کار می کرد و پناهگاه دو نوجوانی شده بود که از تهران گریخته بودند. بازی خمسه در این فیلم، او را به یکی از دوست داشتنی ترین شخصیت های سینمای ایران تبدیل کرد، شخصیتی محبوب و شناخته شده برای تمام خانواده های ایرانی.
نقش شاگرد راننده در فیلم خانه در انتظار که با لهجه جنوبی و با لکنت می پرسید: اهوازی هستی؟ بسیار به دل ها نشست.
بازی در فیلم آپارتمان شماره سیزده به کارگردانی یدالله صمدی تاکیدی بر حضور کمدی او در سینما بود. خمسه از کرمان به تهران می رفت تا آپارتمانش را بفروشد و یک کارگاه تراشکاری راه بیندازد.
بیان خوب لهجه کرمانی و بازی روان او به سال 1992 برایش جایزه بهترین بازی را از جشنواره پیونگ یانگ کره شمالی به ارمغان آورد.
این فیلم هم چنین نامزد هفت سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر بود که سرانجام به دو سیمرغ بلورین دست یافت.
خمسه به سال 1372 نقش مردی فضایی را با گریمی کاملا متفاوت در فیلم کمدی من زمین را دوست دارم اثر ابوالحسن داوودی بازی کرد. دماغ خمسه با تروکاژهای تصویری مناسب، کش می آمد و همین، تماشاگران زیادی را به سینماها کشاند.
خمسه در نقش اول فیلم چشم شیطان اثر حسن هدایت خوش درخشید. او کارآگاهی در پی یک الماس به نام چشم شیطان بود.
خمسه با اجرای برنامه زنده جمعه تعطیل نیست در شبکه تهران قدرت خود را در مجری گری به اثبات رساند. این برنامه که قرار بود سه ماه ادامه داشته باشد، طولانی شد و تا سال 1382 ادامه یافت. او مشکلات مردم و جامعه را بیان می کرد. هرکس مشکلی داشت آن را با او در میان می گذاشت و او آن را بدون پرده پوشی در تلویزیون می گفت.
خمسه اجرای این برنامه را انجام داده است:
برنامه تلویزیونی مسابقه سینمای رنگین کمان.
برنامه تلویزیونی مسابقه ستاره ها.
جشن خاطره ها.
خمسه در شهریورماه سال 1381 در ششمین جشن خانه سینما، جایزه استاد رضا ارحام صدر را به او داد و تکه ای از نمایش مست را به اجرا درآورد که مورد استقبال قرار گرفت. پس از آن، مجری مراسم اختتامیه هفتمین جشن خانه سینما در شهریور 1382 و در بهمن همین سال 1382 مجری بیست و دومین جشنواره فیلم فجر بود.
اما خمسه برای بازی در فیلم های دو نفر و نصفی و چشم شیطان نامزد دریافت سیمرغ بلورین از جشنواره فجر شد و سرانجام به سال 1387 با حضور در فیلم بیست به کارگردانی عبدالرضا کاهانی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد مکمل را از بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.
او همواره در کنار بازیگری به آموزش و تدریس فنون بازیگری به هنرجویان سرگرم بوده است.
دخترش درسا خمسه نیز تجربه بازیگری را در کارنامه خود دارد و برادرش مجید خمسه عکاس است.
خمسه در این فیلم های سینمایی بازی کرده است:
1361: مرگ یزدگرد به کارگردانی بهرام بیضایی.
1366: شاید وقتی دیگر به کارگردانی بهرام بیضایی.
1367: لنگرگاه به کارگردانی کیومرث پوراحمد در نقش حمزه.
1367: روز باشکوه به کارگردانی کیانوش عیاری در نقش گل آقا قهرمان دوچرخه سواری.
1368: شکار خاموش به کارگردانی کیومرث پوراحمد در نقش استوار حمیدی.
1368: زیر بام های شهر به کارگردانی اصغر هاشمی.
1369: آپارتمان شماره 13 به کارگردانی یدالله صمدی در نقش ماشاء الله ایران منش. برنده جایزه بهترین بازیگر مرد از جشنواره بین المللی فیلم پیونگ یانگ.
1370: جیب برها به بهشت نمی روند به کارگردانی ابوالحسن داوودی در نقش بادبزن فروش.
1370: دو نفر و نصفی به کارگردانی یدالله صمدی در نقش راننده تاکسی.
1371: چهارشنبه عزیز به کارگردانی حمید تمجیدی در نقش جهان نور.
1371: ماموریت آقای شادی به کارگردانی محمدرضا زهتابی در نقش آقای شادی.
1371: دلاوران کوچه دلگشا به کارگردانی حسن هدایت در نقش صاعقه جوان خل و چل.
1372: چشم شیطان به کارگردانی حسن هدایت در نقش کارآگاه. کاندیدای بهترین بازیگر نقش اول مرد در دوازدهمین جشنواره فیلم فجر.
1372: من زمین را دوست دارم به کارگردانی ابوالحسن داوودی در نقش مسافر فضایی از کره دیگر.
1373: بوی خوش زندگی به کارگردانی ابوالحسن داوودی.
1373: مهریه بی بی به کارگردانی اصغر هاشمی در نقش مشاور املاک.
1374: پاکباخته اثر غلامحسین لطفی.
1374: ماه پیشونی.
1375: مینا و غنچه.
1376: کلید ازدواج در نقش کلیدساز.
1379: یکی بود یکی نبود (با حضور افتخاری)
1385: قاعده بازی به کارگردانی احمدرضا معتمدی.
1387: بیست به کارگردانی عبدالرضا کاهانی در نقش شاگرد آشپز در رستوران. برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد مکمل از بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر.
1387: میزاک.
1388: کلاه قرمزی و پسرخاله (فقط یک قسمت).
1388: ما خونه نیستیم، به کارگردانی شاهد احمدلو.
1389: نخودی.
1389: خواب های دنباله دار.
1389: دختر شاه پریون.
1389: قبرستان غیرانتفاعی به کارگردانی محسن دامادی.
1389: دارا و ندار.
1390: پایتخت.
خمسه در این مجموعه های تلویزیونی حضور داشته است:
برنامه ترکیبی بهارنامه و سیاحت نامه.
هوشی و موشی برای گروه کودک و نوجوان.
بوزید و بخندید.
نوروزنامه.
حواستو جمع کن.
نگاه سوم.
شهر شلوغ تهران.
چراغ جادو، دو قسمت، در نقش وکیل.
جنگ هفته.
سریال ب مثل بهار.
سریال هتل پیاده رو.
سریال معجزه ازدواج در نقش یک دوره گرد.
1367: هوشیار و بیدار.
1376: بشین، پاشو، بخند، گروه کودک و نوجوان شبکه 1.
1378: می گی نه، نگاه کن.
1387: مرد هزار چهره به کارگردانی مهران مدیری.
خمسه در این فیلم های تلویزیونی به ایفای نقش پرداخته است:
فیلم تلویزیونی نردبام و روزنامه.
فیلم تلویزیونی خانه در انتظار در نقش شاگرد راننده اتوبوس.
فیلم تلویزیونی هفت خان.
سلامتی چه خوبه.
شکرپاره، به کارگردانی غلام رضا مهیمن، 1380.
خمسه در نگارش فیلم نامه های آپارتمان شماره سیزده و جیب برها به بهشت نمی روند نقش داشته است.
فهرست منابع
آرشیو فیلم زادهوش.
گفت و گوی خمسه با مجله سروش.
گفت و گو با بازیگران مطرح سینمای ایران، بیژن اشتری، سیدکاسم موسوی، تهران: آگه سازان، چاپ اول 1378، ص 50 تا 57.