اسفه دهکده ای در جنوب شهر اصفهان و نزدیکی شهرضا است که به آن اسوه و اسپه هم می گویند.(1)
این واژه برگرفته از واژه اسب و اسپ است چنان که نام اصفهان و اسپهان نیز به همان اسب اشاره دارد.(2)
روایت های محلی، بنای روستا را به اسفندیار زردشتی نسبت می دهند.
محصولات اسفه انار، انگور، پنبه، جو و گندم است.
از آثار تاریخی این شهر می توان به مسجد جامع، بافت تاریخی، برج های کبوتر، خانه منسوب به شهید مدرس و کوچه های قدیمی اشاره کرد.
ابراهیم خواجه نوری در کتاب بازیگران عصر طلایی بر این است که آیت الله مدرس در اسفه چشم به جهان گشود. منابع دیگری نیز مدرس را به شهرضا نسبت می دهند و این به دلیل نزدیکی اسفه به شهرضا است.
مردم اسفه معتقدند که شهید مدرس تا دوازده سالگی در اسفه سکونت داشت و سپس به اصفهان مهاجرت کرد.
دکتر علی مدرسی در کتاب دو جلدی مدرس، آشکارا نسبت مدرس به اسفه را رد می کند و او را متولد روستای سرابه کچو در نزدیکی اردستان و زواره می داند.
برای بررسی نسبت شهید مدرس به اسفه، گزیده ای از زندگی نامه او را با هم مرور می کنیم:
میرعبدالباقی پدربزرگ او در شهرضا بود. سیداسماعیل پدر او نیز به شهرضا کوچید و سیدحسن خود در شش سالگی از سرابه مهاجرت کرد و نزد پدر و پدربزرگش در شهرضا اقامت گزید. او یک دهه از عمر خود را در قمشه که در این زمان شهرضا نام دارد گذراند و سپس برای ادامه تحصیلات راه اصفهان را در پیش گرفت.
مدرس به اصرار پدر خود با دحتر اسدالله از اهالی اسفه پیمان زناشویی بست.
پس از این، مدتی در نجف اشرف بود و خانواده او در اسفه به سر می بردند و از عواید مزرعه ای در اسفه روزگار می گذراندند. چون به اصفهان بازگشت، مردم شهرضا وی را به شهر خود فراخواندند ولی او از این دعوت سر باز زد.
شترداران مهیار و شهرضا نذر کردند که هر کاروانی که به سلامت به مقصد رسید یک ریال جهت خرید خانه برای آیت الله مدرس کنار بگذارند. از این راه خانه مخروبه ای در نزدیکی بازار ساروتقی در اصفهان خریداری شد. خود مدرس نیز به خشت زنی پرداخت و خانه را قابل سکونت کرد و آن گاه خانواده خود را از اسفه به این خانه آورد.(3)
دکتر محمدحسن مدرسی متخلص به قانع خواهرزاده مدرس نیز در اسفه چشم به جهان گشود. مزار جمعی از خاندان مدرس در اسفه قرار دارد.
مدرس در اسفه آسیابی را برای اهالی بازسازی کرد و قلعه خیرآباد را برای سکونت کشاورزان در بیرون اسفه ساخت.
خانه منسوب به مدرس در اسفه سال ها ساکنانی داشت تا این که به سال 1383 از آن ها خریداری شد.(4)
خانه مدرس، عمارتی بدون تزیینات از دوره قاجار است. در کنار خانه باغی قرار گرفته که به حیاط راه داشته است.
برای بازسازی خانه مدرس در اسفه اقداماتی انجام پذیرفته ولی از آن جا که کسی در آن سکونت ندارد و هنوز به بهره برداری نرسیده رو به ویرانی گذاشته و صورت خانه های متروک را به خود گرفته است.
علف های هرز در حیاط برآمده اند و درهای چوبی رو به فرسودگی می روند. (5)
فهرست منابع
1. «اسپه»، لغت نامه، علی اکبر دهخدا.
2. فرهنگ جامع دیه ها و آبادی های کهن اصفهان، محمد مهریار، اصفهان: فرهنگ مردم، چاپ نخست 1382، ج 1، ص 115 تا 117.
3. مدرس، نوشته دکتر علی مدرسی، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، چاپ نخست آذر 1366، ج 1، ص 25.
4. مصاحبه محمدرضا زادهوش با کلیددار خانه مدرس در اسفه.
5. مشاهدات محمدرضا زادهوش در اسفه، 15 خرداد 1391.
