بندر گناوه یکی از بندرهای استان بوشهر در جنوب ایران و کناره دریای پارس (خلیج فارس) است(1). اگر از استان خوزستان وارد استان بوشهر شویم گناوه پیش از بوشهر و بعد از بندر دیلم قرار دارد. هوای گناوه همانند هرهای جنوبی ایران گرم و مرطوب است.
گناوه از اجزای گن + او + ه ترکیب شده است. گن به معنی قنات، او همان آب و ه علامت نسبت است و روی هم رفته جایی که قناتی دارد معنا می شود.(2) گناوه را آب گندیده نیز معنی کرده اند(3).
باستان شناسان بنابر کشفیات خود می گویند که بندر گناوه یادگاری از دوره عیلامی ها است.(4) هم چنین بنای آن را به جنابه فرزند تهمورث پیشدادی نسبت می دهند. (5)
عثمان بن ابی العاص ثقفی این بندر را به سال 19 هجری قمری با صلح و بدون جنگ و خونریزی فتح کرد و به گستره جهان اسلام افزود. (6) اعراب این جا را جناوه و جنابه به تشدید نون خواندند.
چند تن از کسانی که خواب آرام خلفای عباسی را آشفته کردند از همین گناوه برخاستند و اعراب ایشان را قرامطه نام دادند. (7) آنان محمدمهدی نواده اسماعیل فرزند امام جعفر صادق علیه السلام را پیشوای خود می دانستند.
ابوسعید حسن بن بهرام گناوه ای یکی از این مبارزان بود(8) که در زمان معتضد و مکتفی توانست احساء و قطیف و هجر را به تصرف خود درآورد. خلیفه عباسی را یارای مقابله با او نبود و سرانجام به دست یکی از غلامان اسلاو خود در حمام کشته شد. (9)
ابوطاهر فرزند ابوسعید جنابی از دلاورمردان گناوه به سال 311 هجری قمری سربرآورد و علیه دستگاه ظلم و جور شورید. او مایه نگرانی مقتدر خلیفه عباسی شد و با هزار و هفت صد تن به دروازه های بصره حمله برد. (10) یاران او با نردبان های مویین، دروازه بصره را گشودند و او توانست بصره را فتح کند. سپس کوفه و انبار را نیز تصرف کرد.
گناوه قرن ها آرام بود تا این که شاه عباس کبیر پرتغالیان را از جنوب ایران راند، و شماری از خانواده آن ها در گناوه مقیم شدند. (11)
امروز لهجه مردم گناوه ترکیبی از دو لهجه لری و لهجه بندری است.
با هجوم مسافران نوروزی به شهر کوچک و کم جمعیت گناوه بسیاری از معادلات به هم می ریزد. دست فروش ها میزهای بزرگ خود را در پیاده روها برپا می کنند و این، راه مردم را سد می کند بنابراین عابران پیاده به خیابان می ریزند و همین باعث راه بندان عمومی می شود. فروشندگان غیر بومی در این روزها بسی بیش از بومی ها هستند ولی مردم بومی مانع کسب و کار کسی نمی شوند.
زباله و پسماند در سرتاسر گناوه به چشم می خورد و لجن، جوی ها را به شدت بویناک می کند.
دست فروش ها کار مغازه داران را نیز کساد می کند ولی مغازه داران معترض نمی شوند. (12)
از آثار دیدنی گناوه است:
امام زاده سلیمان بن علی. گنبدش کاشی هایی به رنگ آبی تیره و به صورت پلکانی و دندانه وار دارد. سبک گنبد ما را به یاد آرامگاه یعقوب لیث در دزفول و دانیال نبی (ع) در شوش می اندازد. گناوه ای ها بر این هستند که سلیمان یکی از فرزندان حضرت زین العابدین امام سجاد علیه السلام است. ضریح قلمزنی این امام زاده را سیدمرتضی احمدی هنرمند اصفهانی فراهم آورده است. دور امام زاده قبرستان و گلستان شهدای گناوه قرار دارد.
مسجد جامع گناوه که به سال 1370 بازسازی شده است. بازار اصلی شهر نیز اطراف این مسجد قرار دارد.
غار تودیو نزدیک روستای قائد حیدر.
تل گنبد در محله بتون.
زیارتگاه بی مره در محله امام زاده.
آتشکده باباکلو، جاده ورودی روستای قائد حیدر.
جنگل کنار.
حسینیه خان در بندر ریگ.
برج خان در بندر ریگ.
جزیره جنوبی میرمهنا نزدیک بندر ریگ.
مسجد خان چهار روستایی.
زیارتگاه حضرت عباس چهار روستایی.
دو هفته نامه فدک یکی از نشریات گناوه به شمار می رود که صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن دکترسیدکریم موسوی است.
فهرست منابع
1. مستند طرح گناوه، به کارگردانی کامران شیردل، 1364 تا 1368.
2. نام شهرها و برخی آبادی های کهن ایران، محمد مهریار، اصفهان: رنگینه، چاپ نخست 1389، ص 101.
3. فارسنامه ابن بلخی، ص 149.
4. جاذبه های گردشگری و میراث فرهنگی استان بوشهر، فراهم آمده از سوی روابط عمومی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر، 1391، ص 45.
5. لغت نامه، علی اکبر دهخدا. زیر «گناوه».
6. معجم البلدان، یاقوت حموی، بیروت: دار احیاء التراث، 1979م، ج 2، ص 165.
7. دو سفرنامه از جنوب ایران، به کوشش سیدعلی آل داوود، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم 1378، ص 282.
8. تاریخ اجتماعی ایران، مرتضی راوندی، تهران: نگاه، 1378، ج 9، ص 113 تا 114.
9. نهضت ابوسعید گناوه ای، دکتر سیدجعفر حمیدی.
10. تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ابن اثیر جزری، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران: علمی، 1371، ج 19، ص 136.
11. فارسنامه ناصری، حسن حسینی فسایی، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم 1382، ج 2، ص 1332.
12. تحقیقات محلی محمدرضا زادهوش در بندر گناوه، نوروز 1391.
