فیلمهای استنلی کوبریک

استنلی کوبریک فیلبمردار، تدوینگر، صدابردار، نوازنده، عکاس، روزنامه نگار، مستندساز، خبرنگار، کارگردان و تهیه کننده آمریکایی در بیست و ششم ژوییه سال 1928 میلادی چشم به جهان گشود و در هفتم مارس سال 1999 در هفتاد و یک سالگی دیده از جهان فروبست.

کوبریک فعالیت هنری را از عکاسی و خبرنگاری آغاز کرد، سپس مستند کوتاه روز نبرد (روز مسابقه / روز مبارزه) نوشته رابرت راین را ساخت. دومین مستند کوتاهش کشیش پرنده نام داشت.

سومین فیلم مستندش ملوان، نخستین فیلم رنگی او به شمار می رفت که برای اتحادیه جهانی دریانوردان ساخته شد.

او سپس دستیار کارگردان یک قسمت از برنامه تلویزیونی اتوبوس همگانی درباره زندگی آبراهام لینکلن شد.

آثار بعدی کوبریک یعنی ترس و تمایل و بوسه قاتل، فیلمهای نیمه بلند با زمانی کم تر از یک ساعت بود که با تاثیر از سرگی آیزشتاین کارگردا بزرگ روس ساخته شد.

کوبریک در فیلم بعدی خود یعنی کشتن، از بازیگران و دست اندرکاران حرفه ای بهره جست و در واقع نخستین فیلم حرفه ای خود را کارگردانی کرد.

او کارگردانی کمالگرا بود و همه جزییات را به صورت دقیق به نمایش درمی آورد، در فیلم برداری وسواس زیادی به خرج می داد و یک صحنه را بارها تکرار می کرد تا بازیگر فراموش کند دارد از روی کاغذ می خواند و نقش بازی می کند و به تدریج جزیی از داستان شود. به همین دلیل میان آثار او، فاصله زمانی زیادی دیده می شود. وی در طول چهل و هشت سال کارگردانی، تنها سیزده فیلم بلند ساخت.

آثار او به جز اسپارتاکوس، پرتقال کوکی و درخشش با استقبال عموم مردم روبه رو نشد ولی همواره جسارت او در نمایش واقعیت، جنجال هایی به دنبال داشت و آثارش مورد بحث و بررسی و ستایش منتقدان قرار گرفت. کوبریک کارگردانی ضد جنگ بود که چهار فیلم در نقد خون و خون ریزی کارگردانی کرد: ترس و هوس، راه های افتخار، دکتر استرنج لاو و غلاف تمام فلزی.

بیشتر فیلم های کوبریک اقتباس های ادبی هستند. در نزد او سبک وسیله ای است برای جذب و خیره ساختن خواننده تا بتواند احساساتش را به آن ها منتقل کند؛ بنابراین همین نکات باید در فیلم به چشم بیایند، نه سبک نویسنده. پس میزانسن باید در خدمت سبک خاص مورد نظر به کار رود. کوبریک به ژرفنای اثر مورد اقتباس می پرداخت و اثری جدای از داستان به وجود می آورد که به خوبی اصل خود داستان و حتی بالاتر از آن بود.

او این ژانرها را تجربه کرد:

ترس و وحشت: درخشش. ژانر وحشت دلمشغولی دیرینه کوبریک به شمار می فت ولی او کسی را از فیلم نمی ترساند، بلکه بیننده را از روان بیمار انسان هراس می داد.

علمی و تخیلی: یک اودیسه فضائی.

مجهول و معمایی و رازآمیز: چشمان کاملا بسته.

جنایی: قتل، بوسه قاتل، پرتقال کوکی.

جنگی: غلاف تمام فلزی، بری لیندون، دکتر استرنجلاو، راه های افتخار، ترس و علاقه.

کمدی: لولیتا، دکتر استرنجلاو.

عاطفی و رمانتیک: اسپارتاکوس، لولیتا، بری لیندون.

حادثه ای و اکشن: اسپارتاکوس.

تاریخی: اسپارتاکوس، بری لیندون.

هیجانی: چشمان کاملا بسته، درخشش، قتل.

روانشناسی: درخشش.

ترسناک: درخشش.

همه آثار کوبریک شباهت هایی با یکدیگر دارند. البته اسپارتاکوس را می توان اندکی از این نظر دور از شیوه کار وی دانست. به لحاظ نورپردازی، فیلم های او تابلوهایی در سبک اکسپرسیونیسم به شمار می روند.

سینمای استنلی کوبریک، آثاری که از او دیده ام:

1953: ترس و علاقه یا ترس و تمایل یا ترس و هوس بر پایه فیلمنامه هوارد ساکلر. با تهیه کنندگی، فیلم برداری و تدوین خودش. داستان چهار سرباز که از سقوط هواپیما جان به در می برند و پشت خطوط دشمن فرومی افتند. در پایان درمی یابند که دشمنان همان تصویر خودشان است (بازیگران دو نقش یکی هستند).

1955: بوسه قاتل با فیلمبرداری و تدوین خودش، بر پایه رمان فرار بی عیب و نقص نوشته لایونل وایت، داستان والتر کارتی یر مشتزن سنگین وزنی است که در پایان دوران حرفه ای خود درگیر یک جنایت می شود. در این فیلم روت سوبوتکا همسر کوبریک بازی می کند.

1956: قتل یا کشتن. درباره سرقتی که در میدان مسابقه صورت می گیرد. پرداخت دقیق، فلاش بک به زمان گذشته و تداخل آن ها در زمان حال و روایت یک رویداد از دریچه ذهن چند شخص از ویژگی های این اثر است. فیلم از داستان گویی غیر خطی بهره جست و خط مستقیم زمان را شکست که در آن زمان نامتدوال بود.

1957: راه های افتخار با بازی کرک داگلاس در نقش سرهنگ دکس. بر پایه رمان همفری کاب. درباره حمله آلمان به فرانسه است. نیروهای فرانسوی با یکدیگر درگیر می شوند و کارشان به دادگاه می کشد، در دادگاه نیز بی عدالتی بیداد می کند.

1960: اسپارتاکوس بر پایه رمانی از هاوارد فاست با حضور کرک داگلاس در نقش اسپارتاکوس، لارنس اولیویه در نقش مارکوس لیسینیوس کراسوس و پیتر یوستینف که برای بازی در این فیلم جایزه اسکار را دریافت کرد. کارگردانی فیلم ابتدا برعهده آنتونی مان بود. درباره بردگان در روم باستان که گلادیاتور می شوند و مجبورند در نبردی تن به تن یکدیگر را به قتل رسانند. آن ها به رهبری اسپارتاکوس قیام می کنند و مدتی دولت رم را به آشوب می کشند، سرانجام همه آن ها به صلیب می روند. اسپارتاکوس نیز کشته می شود ولی او در این مدت ازدواج کرده و فرزندی یافته است که دیگر برده نیست. اسپارتاکوس نشان از قدرت توده ها دارد که ناگهان سر بر می آورند و مردانه به آزادی می رسند ولی چون طرحی برای آینده ندارند شکست می خورند. سیاستمداران ادعای دموکراسی دارند ولی در واقع به راه دیکتاتوری می روند و در زیر شعار وطن دوستی و جمهوری خواهی همه را به بردگی می کشند. این ها در جامعه آمریکا با نقدهای بسیاری رو به رو شد ولی چون جان اف کندی به تماشای فیلم نشست، منتقدان از نقدهای بیشتر دست کشیدند. فیلم بارها دچار سانسور شد و در این میان اولیویه یکی از بازیگران درگذشت درنتیجه تونی کرتیس و آنتونی هاپکینز دوبله نقش او را برعهده گرفتند. دوبله فارسی این فیلم با سانسور یک ساعته در ویدئوکلوپ ها موجود است.

1962: لولیتا، یک کمدی سیاه بر پایه داستانی از ولادیمیر نابوکوف.

1964: دکتر استرنجلاو: چگونه یاد گرفتم که از بمب نترسم و آن را دوست داشته باشم یا چگونه یاد گرفتم از نگرانی دست بردارم و بمب را دوست داشته باشم. کمدی سیاهی درباره دوران جنگ سرد بر پایه رمان وضعیت قرمز یا دو ساعت به آخرزمان نوشته پیتر جرج.

1968: یک ادیسه فضائی بر پایه داستان قراول نوشته آرتور سی کلارک.

1971: پرتقال کوکی بر پایه رمانی از آنتونی برجس. روان شناسی خشونت و بررسی خاستگاه این پدیده در بخش ماورایی، روحانی و روانی انسان.

1975: بری لیندون یا باری لیندون بر پایه رمانی از ویلیام میکپیس تکری. داستان فیلم در قرن هیجدهم میلادی روی می دهد و کوبریک برای نخستین بار، فیلم را زیر نور شمع تصویربرداری کرد نه زیر نور لامپ و برای انجام این کار چند وسیله جدید ساخت.

1980: تلالو یا درخشش یا شاینینگ بر پایه رمانی از استیفن کینگ که با سانسور چهل دقیقه ای به فارسی دوبله شد. با حضور جک نیکلسون در نقش جک تورنس.

1987: غلاف تمام فلزی بر پایه رمان موقتی ها نوشته گوستاو هسفورد. درباره از دست رفتن انسانیت است.

1999: چشمان کاملا بسته یا چشمان تمام بسته بر پایه نوول رویایی نوشته آرتور اشنیتزلر، با حضور تام کروز در نقش دکتر بیل هارفورد، نیکول کیدمن در نقش آلیس هارفورد و سیدنی پولاک در نقش ویکتور زیگلر.

فهرست منابع

استنلی کوبریک، نوشته وینسنت لوبروتو، انگلستان، 1998م.

سینمای استنلی کوبریک، نوشته نورمن کیگان، انگلستان، 1997م.

استنلی کوبریک کارگردانی می کند، نوشته آلکساندر والکر، آمریکا، 1999م.

استنلی کوبریک خود و نگرشش، نوشته آلکساندر والکر، ترجمه فاطمه میرزا ابراهیم مستوفی، تهران: پروانه، 1380.

کروز، کیدمن و کوبریک در چشمان بازبسته، آلکساندر واکر، ترجمه چیستا یثربی و سمیه نوری، تهران: نامیرا، 1380.

استنلی کوبریک، نوشته مایکل سیمنت، 1983م.

استنلی کوبریک، نوشته جان باکستر، انگلستان، 1998م.

استنلی کوبریک، اودیسه در سینما، نوشته جان پیر برونتا، ترجمه مینوخانی، تهران: فرزان روز، 1382.

دیدگاه هایی در باب استنلی کوبریک، نوشته ماریو فالستو، آمریکا، 1996.

چشمان باز بسته، یادنامه استنلی کوبریک، نوشته فردریک رافائل، انگلستان، 1999م.

ماجرای ساخت فیلم 2001، نوشته جرومه ایجل، 1970م.

تولید فیلم 2001، نوشته آرتور سی کلارک، 1974م.

فیلم 2001، نوشته پیرز بیزونی، 2000م.

سایت کوبریک.

استنلی کوبریک، نوشته پل دانکن، ترجمه سعید خاموش، به ویرایش هادی چپردار، تهران: کتاب آوند دانش، چاپ اول پاییز 1382.

آرشیو زادهوش.