شناختی تازه از عباس بهشتیان

عباس بهشتیان نویسنده، پژوهشگر، اصفهان شناس، میراث یار، عاشق بی ریای اصفهان، ایثارگر عرصه حفاظت از آثار تاریخی، اسطوره بی مانند عرصه پاسداری از میراث فرهنگی، تاریخ نگار و محقق ایرانی به سال 1305 در اصفهان چشم به جهان گشود و به روز دوشنبه دهم اسفندماه 1362 در پنجاه و هفت سالگی در اصفهان دیده از جهان فروبست.

پدرش به کشاورزی در ریز لنجان و روغن کشی در عصارخانه سرگرم بود. عباس تحصیلات خود را در مدرسه قدسیه آغاز کرد. در بزرگسالی پدر و برادرش را از دست داد و به کشاورزی و باغداری روی آورد.

تلاش بهشتیان در جهت حفظ محیط زیست در کنار پاسداری از میراث تاریخی و فرهنگی، تاکیدی بر جداناپذیر بودن این دو عرصه است و سرمشق خوبی برای اصفهان دوستان در عصر حاضر و آینده به شمار می رود.

بهشتیان هر روز کلاه شاپویی بر سر می نهاد، پالتویی نخودی به تن می کرد و کفشی بدون پاشنه می پوشید و به بناهای تاریخی سرک می کشید. کاستی ها را به مسوولان امر گوشزد می کرد و جلوی ویرانی ها را می گرفت. شمار زیادی از نامه های او در آرشیو میراث فرهنگی نشان از تلاش عاشقانه و بی مزد او در این زمینه است.

افزون بر این از اقدام عملی نیز فروگذار نبود، یک بار روی سی و سه پل خوابید تا جلوی عبور تانک های ارتش را بگیرد، وی را به سختی کتک زدند و از سر راه به وسیی افکندند ولی کار او نتیجه داد، پس از مدتی عبور ماشین سنگین از روی پل های تاریخی و مدتی بعد به طور کلی عبور اتومبیل از روی این پل ها ممنوع شد.

بهشتیان نام گذاری خیابان های اصفهان را از بیست و چهار سالگی آغاز کرد و پنجاه سال به این کار ادامه داد. او نام مردان بزرگ اصفهان را با این نام گذاری ها زنده کرد، نام گذاری خیابان های اصفهان همانند حکیم نظامی، شیخ بهایی، کمال، هاتف، تاج و همایی از این جمله است.

هنگامی که مسجد جمعه اصفهان مورد حمله هوایی قرار گرفت، وی دیوانه بار و با چشمی گریان از خانه به سمت مسجد راه افتاد. در راه، میخی را در دیوار ندید، و میخ در چشم گریانش فروشد. بهشتیان از آن زمان سلامتی خود را بازنیافت. خانه استاد بهشتیان چند ماهی پیش از درگذشت او در آبان ماه سال 1362 به ثبت آثار ملی رسید.

مزار بهشتیان در تکیه میرفندرسکی در جوار مزار پرعظمت حکیم بزرگ میرابوالقاسم فندرسکی قرار دارد و این شعر حافظ بر رویش نقش بسته است:

من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم

لطف ها می کنی ای خاک درت تاج سرم

طبق وصیت او غزلی از حافظ نیز با آهنگ عراقی بر مزار او خوانده شد:

گرچه صد رود است از چشمم روان

زنده رود و باغ کاران یاد باد...

از اقدامات بهشتیان باید به این ها اشاره داشت:

عضویت در انجمن آثار ملی ایران.

عضویت در کمیسیون نام گذاری اماکن و معابر.

پی گیری برای جلوگیری از عبور اتومبیل از پل سی و سه پل و خواجو.

ایجاد بنای یادبود بر روی آرامگاه صائب و بیرون آوردن آن از مالکیت شخصی.

ایجاد بنای یادبود بر روی آرامگاه کمال اسماعیل اصفهانی.

مرمت و احیای کاخ هشت بهشت اصفهان.

احیای بازار هنر اصفهان.

تلاش برای ثبت رساندن چندین اثر تاریخی در اصفهان.

نجات چندین بنای باستانی از ویرانی و نابودی.

رفع تصرف کاخ هشت بهشت اصفهان از مالکیت شخصی، 1347.

کاشت درختان خیابان چهارباغ بالا.

نصب نام کوچه های اصفهان بر روی کاشی.

از آثار او است:

عصارخانه های اصفهان، اداره اطلاعات اصفهان.

کبوترخانه های اصفهان.

نهرهای اصفهان.

خانقاه های اصفهان.

تکایای اصفهان.

آرامگاه های اصفهان.

مساجد اصفهان.

مدرسه های اصفهان.

بازارهای اصفهان.

خانه های تاریخی اصفهان.

آثار باستانی گمنام، اصفهان: اداره کل اطلاعات و انتشارات اصفهان، 1351.

بخشی از گنجینه آثار ملی اصفهان، اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان، اصفهان: چاپ خانه حبل المتین، 1343، شرح آثار تاریخی اصفهان که تا آن زمان به ثبت نرسیده بود / چاپ دوم با مقدمه منوچهر قدسی.

تاریخ تخت فولاد اصفهان، چاپ اول 1343.

«معماران هنرمند اصفهان»، آگاهی نامه سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، ش 10، مهر 1355، ص 10 تا 11 و 18 / ش 11، 1355، ص 9 تا 12.

فهرست منابع

گفت و گوی نگارنده با شادروان استاد دکتر لطف الله هنرفر، شادروان استاد محمد مهریار، احمدعلی بشارت، محمد قائمی، دکتر جمشید مظاهری، مرتضی تیموری، اکبر قائمی و پوریای ولی.

دولت دیدار، منوچهر قدسی، به کوشش بهزاد قدسی، با مقدمه دکتر مهدی نوریان، اصفهان: آتروپات کتاب، چاپ اول 1377، ص 106 تا 115 و 163 تا 164.

یادنامه بهشتیان، مهناز شادی کاوه، اصفهان: میراث فرهنگی اصفهان، چاپ اول 1372.

معماران و مرمت گران سنتی اصفهان، سید مهدی سجادی نایینی، به تصحیح گیتی آذرمهر، اصفهان: مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، چاپ اول 1387، ص 122 تا 130.

«به یاد مرحوم عباس بهشتیان»، ماه نامه دانش نما، س 14، 124 تا 125، خرداد تا تیر 1384، ص 212.

«عباس بهشتیان پژوهشگر و بانی بناهای تاریخی»، ماه نامه دانش نما، س 16، ش 161 تا 162، مهر و آبان 1387، ص 167.

«بهشتیان، عباس»، مهندس حسین حمیدی اصفهانی، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، زیر نظر دکتر اصغر منتظرالقائم، به ویرایش ناصر کریمپور، اصفهان: سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول 1389، ج 1، ص 324 تا 325.

سخنرانی محمدرضا زادهوش در بیستمین سالگرد درگذشت شادروان عباس بهشتیان، اسفند 1384.